Qaz
|
Степени сравнения прилагательных
Сын есiмнің шырайлары
|
|
Автор: Татьяна Валяева
Озвучили: Камария Оразаева Айдана Қойшығұл Исеке (ISSAI, KazakhTTS2)
|
1. Сравнительная степень (салыстырмалы шырай). Образуется с помощью суффиксов:
1) 'рақ/рек, ырақ/iрек'
тазарақ чище, жаманырақ хуже, жуанырақ толще
дұрысырақ правильней, қызылырақ краснее, үлкенірек больше
күштірек сильнее, сарырақ желтее, жылырақ теплее
жақынырақ ближе, сұлуырақ красивее, арзанырақ дешевле
азырақ меньше, кеңірек просторнее, тезірек быстрее
тәттірек слаще, жаңарақ новее, төменірек ниже
Конечные согласные 'к, қ, п' изменяются на звонкие 'г, ғ, б':
биігірек выше (биік - высокий), ағырақ белее (ақ - белый), суығырақ холоднее (суық - холодный)
толығырақ полнее (толық - полный), арығырақ худее (арық - худой), көбірек больше (көп - много)
2) 'дау/деу, тау/теу, лау/леу'. Суффиксы 'лау/леу' после гласных и сонорных 'р, й, у'. На русский язык переводятся как прилагательные с суффиксами «оват/еват», или добавляются слова «немного», «чуть-чуть».
қаралау черноватый, тәттiлеу сладковатый, көңілділеу чуть веселее
ластау немного грязнее, жасылдау зеленоватый, үлкендеу чуть больше
биiктеу немного выше, жарықтау чуть светлее, саңыраулау глуховатый
арзандау немного дешевле, салқындау немного прохладнее, суықтау холодноватый
жаңалау чуть-чуть новее, қысқалау коротковатый, жылылау тепловатый
кеңдеу немного просторнее, жеңiлдеу немного легче, көктеу голубоватый
қымбаттау дороговатый, семiздеу жирноватый, тереңдеу немного глубже
3) 'аң, қай, ша/ше, ғыш, ілдір
шыл/шіл, шылтым/шілтім
ғыл/қыл, ғылт/қылт, ғылтым/қылтым'
ақшыл беловатый, сарғылт желтоватый, сұрша сероватый
Примеры образования сравнительной степени прилагательных.
үлкен большой | үлкенірек | үлкендеу
|
ыстық горячий | ыстығырақ | ыстықтау
|
қысқа короткий | қысқарақ | қысқалау
|
қымбат дорогой | қымбатырақ | қымбаттау
|
көп много | көбірек | көптеу
|
аласа низкий | аласарақ | аласалау
|
кіші младший | кішірек | кішілеу
|
жақын близкий | жақынырақ | жақындау
|
алыс дальний | алысырақ | алыстау
|
қызыл красный | қызылырақ | қызылдау
|
жеңіл лёгкий | жеңілірек | жеңілдеу
|
ақылды умный | ақылдырақ | ақылдылау
|
жұмсақ мягкий | жұмсағырақ | жұмсақтау
|
2. Превосходная степень (күшейтпелі шырай). Образуется двумя способами.
1) Повторением первого слога, после которого добавляется суффикс 'п':
қап-қара черный-пречёрный, сап-сары жёлтый-прежёлтый
тәп-тәтті очень сладкий, лап-лас очень грязный
әп-әдемі очень красивый тұп-тұзды очень солёный
ұп-ұзын очень длинный, жап-жақсы очень хороший
біп-биік довольно высокий, жеп-жеңіл очень лёгкий
кіп-кішкене довольно маленький жұп-жұмсақ очень мягкий
жып-жылы очень тёплый, түп-түзу совершенно прямой
ап-ауыр очень тяжёлый, үп-үлкен огромный
оп-оңай совсем лёгкий тап-таза совершенно чистый
жап-жаңа совсем новый, еп-ескі очень старый
қып-қышқыл очень кислый
Если в слове первый гласный звук 'и', то при повторении первого слога в нём ставятся гласные 'ы' или 'і' в зависимости от твёрдости или мягкости слова.
біп-биік очень высокий, қып-қиын очень трудный
Прилагательные 'ақ' и 'көк' приобретают вид:
аппақ белый-пребелый, көкпеңбек синий-пресиний
2) С помощью наречий: өте очень, аса наиболее, тым слишком, ең самый, ерен весьма, ерекше особенно,
орасан очень, лық до отвала, до отказа, тіптен совсем, тіпті слишком и т.д.
ең салқын самый холодный, аса жаман самый плохой
ең қызыл самый красный, ең дұрыс самый правильный
тым күшті слишком сильный, ерекше биік особенно высокий
өте әдемі очень красивый, тіпті жақсы очень хороший (ещё лучше)
Примеры:
Алманың көйлегі әдемірек. Платье Алмы красивее.
Жұмыс өте ауыр. Работа очень тяжелая.
Картоптың сапасы төмендеу. Качество картошки немного ниже.
Аспан бүгін ап-ашық. Небо сегодня чистое-пречистое (открытое).
Әжемнiң шашы қап-қара. Волосы моей бабушки чёрные-пречёрные.
При сравнении двух предметов ко второму существительному добавляется окончание исходного падежа:
Үстел орындықтан үлкенірек. Стол больше стула.
Дәріхана үйден алыстау. Аптека от дома чуть дальше.
Алматы Тараздан үлкендеу. Алматы побольше Тараза.
При сравнении может использоваться слово 'қарағанда по сравнению'. В данном случае ко второму существительному добавляются окончания дательно-направительного падежа.
Сенің бойың менің бойыма қарағанда аласа. Твой рост по сравнению с моим низкий.
Сенің жұмысың менің жұмысыма қарағанда қиын. Твоя работа по сравнению с моей тяжёлая.
Тоңазытқыш теледидарға қарағанда қымбаттырақ. Холодильник по сравнению с телевизором дороже.
Менің телефоным сенің телефоныңа қарағанда әдемілеу. Мой телефон по сравнению с твоим немного красивее.
По данной теме:
© Татьяна Валяева, 20072024
|