Latyn
|
Наречия
Үстеулер
|
|
Автор: Татьяна Валяева
Звук : Камария Оразаева; : Айдана Қойшығұл
|
Наречия делятся на непроизводные (тым очень, жылдам быстро, алыс далеко) и производные.
Производные наречия образуются с помощью суффиксов:
1. ша/ше 
қазақша по-казахски, орысша по-русски, балаша по-детски 
меніңше по-моему, ауызша устно, ескіше по-старому 
адамша как человек, досша как друг, жаңаша по-новому 
басқаша по-другому, бұрынғыша по-прежнему
2. дай/дей, тай/тей, лай/лей 
ақшалай деньгами, тікелей напрямую, шикілей в сыром виде 
жаздай всё лето, күздей всю осень, осылай так 
жағалай вдоль, вокруг, екіншілей в другой раз, жастай смолоду
3. дайын/дейін, тайын/тейін 
қасқырдайын как волк, тотыдайын как попугай 
бұлақтайын как ручей, сұңқардайын как сокол
4. шама/шеме, шалық/шелік 
осыншама такой, соншалық столько
5. сын/сiн 
кешкісін вечером, ертеңгісін утром
Производные наречия также образуются с помощью окончаний пространственных падежей:
6. дан/ден, тан/тен, нан/нен 
да/де, та/те, нда/нде 
ға/ге, қа/ке, на/не 
алдынан спереди, оңнан справа 
жазда летом, түнде ночью 
артқа назад, жоғарыға вверх
Многие прилагательные могут употребляться и как наречия:
жылдам быстрый, быстро; жақсы хороший, хорошо 
қиын трудный, трудно; оңай лёгкий, легко
По значению наречия делятся на следующие виды:
1) Наречия времени (мезгіл үстеулер).
Вопросы: Қашан? Когда? Қашаннан? С каких пор? Қашанға дейін? До каких пор?
бұрын раньше, қазір сейчас 
ертеден издавна, кеш поздно 
енді теперь, кешке вечером, таңертең утром 
күнде каждый день, былтыр в прошлом году 
алдыңгүні позавчера, күндіз днём, жақында скоро
2) Наречия места (мекен үстеулер).
Вопросы: Қайда? Қай жерде? Куда? Где?
алға вперёд, төмен вниз 
сонда там, iлгерi впереди 
артқа назад, сыртта снаружи, жоғары наверху 
мұнда здесь, артта позади, іште внутри
3) Наречия образа действия (қимыл-сын үстеулер).
Вопросы: Қалай? Қалайша? Как? Каким образом?
баяу медленно, жазбаша письменно 
тез быстро, дұрыс правильно 
ақырын потихоньку, бұрынғыша по-старому, бірден сразу 
қолма-қол собственноручно, кенет внезапно, шапшаң быстро
4) Наречия причины (себеп-салдар үстеулер).
Вопросы: Қалай? Как? Неге? Почему? Не себепті? По какой причине? Неліктен? Отчего?
босқа зря, амалсыздан вынужденно 
себепсiз без причины, шарасыздан от безысходности 
амалсыздан поневоле, лажсыздан вынуждено
5) Наречия цели (мақсат үстеулер).
Вопросы: Не үшін? Для чего? Неге? Зачем? Не мақсатпен? С какой целью?
қасақана нарочно, әдейi специально
6) Наречия усиления (күшейту үстеулер).
Вопросы: Қалай? Как? Қандай? Какой?
ең самый, аса очень 
әбден совсем, сәл-пәл чуть-чуть 
мүлдем совсем, орасан очень, весьма
7) Наречия количества и меры (мөлшерлiк үстеулер).
Вопросы: Қанша? Неше? Сколько? Қаншадан? Нешеден? По сколько?
көп много, аз мало 
соншама столько, бір-бірден по одному 
талай немало, қыруар множество
По данной теме:
© Татьяна Валяева, 20072023
|