Қаз   Qaz	Относительные прилагательные
Автор: Татьяна Валяева Озвучили:   Камария Оразаева   Исеке (ISSAI, KazakhTTS2)

В казахском языке прилагательные делятся на качественные (сапалық сын есім) и относительные (қатыстық сын есім).
Качественные прилагательные выражают признак предмета по форме, цвету, весу, величине, температуре и т.д. (ыстық – горячий, қызыл – красный, жаңа – новый, жақсы – хороший, биік – высокий, ауыр – тяжёлый)
Относительные прилагательные выражают признак предмета через отношение к другому предмету (орманды – лесной, қарлы – снежный, балалы – имеющий детей, қысқы – зимний, таулы – горный)

Относительные прилагательные дағы/дегі, тағы/тегі, ндағы/ндегі
Относительными прилагательным также являются прилагательные, образованные с помощью добавления к существительным окончаний местного падежа 'да/де, та/те, нда/нде', затем временных суффиксов 'ғы/гi'. Такие прилагательные отвечают на вопрос: 'Қайдағы? – Находящийся где? Который где?'

Можно сразу объединить окончания местного падежа и временные суффиксы и сказать, что данные прилагательные образуются с помощью суффиксов 'дағы/дегі, тағы/тегі, ндағы/ндегі'.

  Абай даңғылындағы үй. – Дом, который находится на проспекте Абая.
  Алматыдағы саябақ. – Парк, который находится в Алматы (Алматинский парк).
  Автобус аялдамасындағы адамдар. – Люди, которые на остановке.
  Дүние жүзіндегі теңіздер. – Моря земного шара.
  Басқы беттегі сілтеме. – Ссылка, которая на главной странице.
  Қабырғадағы ескерткіш тақта. – Мемориальная доска, которая на стене.
  Асүйдегі еден. – Пол, который на кухне.
  Акциядағы тауарлар. – Товары, которые по акции.
  Әлемдегі ең үлкен қала. – Самый большой город в мире.
  Ақтөбедегі жолдар. – Дороги, которые в Актобе.
  Тайланд - Оңтүстік-Шығыс Азиядағы мемлекет. – Тайланд - государство, которое в Юго-Восточной Азии.
  Серік - дәрігер қабылдауындағы хатшы. – Серик - секретарь в приёмной врача.
  Бала үшін өмірдегі ең жақын адамы - ол анасы. – Для ребёнка самый близкий человек в мире - это его мама.

Данные прилагательные также образуются с помощью служебных имён (смотрите раздел Служебные имена), к которым после окончаний местного падежа 'нда/нде' добавляются суффиксы 'ғы/гi'.

  Үстелдің астындағы мысық. – Кошка, которая под столом.
  Үйдің артындағы алма бағы. – Яблоневый сад, который расположен позади дома.
  Шкафтың ішіндегі кітап. – Книга, которая внутри шкафа.
  Қала сыртындағы сауықтыру орталығы. – Оздоровительный центр за городом.
  Бөлменің ішіндегі орындық. – Стул, который внутри комнаты.
  Ағайындылардың арасындағы бәсекелестік. – Соперничество, которое между братьями.
  Үстелдің үстіндегі ыдыс-аяқтар. – Посуда, которая на столе.
  Қара теңіз түбіндегі кемелер зираты. – Кладбище кораблей, которые на дне Чёрного моря.
  Қазақстан мен Франция арасындағы ойын. – Игра, которая между Казахстаном и Францией.
  Көз айналасындағы әжімдерге қарсы маскалар. – Маски против морщин, которые вокруг глаз.
  Колледждің жанындағы пәтерлер қымбат. – Квартиры, которые поблизости от колледжа, дорогие.

К образованным таким образом прилагательным могут добавлятся любые окончания существительных, а также суффиксы прилагательных подобия 'дай/дей'.

  Ауылдағылар. – Те, которые в ауле.
  Қаладағылар. – Те, которые в городе.
  Үстелдің айналасындағылар. – Те, которые вокруг стола.
  Ойыңыздағының бәрі. – Всё, что в ваших мыслях.
  Айналадағылардың барлығы. – Все, которые вокруг.
  Мен оның қолындағының бәрін алдым. – Я взял всё, что было в его руках.
  Колбаның ішіндегіні араластырыңыз. – Смешайте то, что внутри колбы.
  Алақандағыдай. – Как на ладони.
  Әскердегідей штаб. – Штаб, как в армии.

Упражнения. Прилагательные