|
Qaz
|
алу мочь, бiлу уметь
|
|
Автор: Татьяна Валяева
Озвучили: Камария Оразаева Айдана Қойшығұл
|
Глагол алу мочь
основа глагола + а/е/й алу
От основного глагола отбрасывается суффикс 'у' и добавляется суффикс 'а', если слово твёрдое, суффикс 'е', если слово мягкое, и суффикс 'й', если слово оканчивается на гласную.
Глагол 'алу' обычно употребляется в переходном времени (аламын я могу).
Также употребляется в прошедшем времени (алдым я мог) и в очевидно-настоящем времени, но только в отрицательной форме (алмай жүрмін я не могу).
Рассмотрим сначала переходное время. Вспомогательный глагол 'алу' является показателем числа и лица. Отрицательные суффиксы также добавляются к глаголу 'алу'. Все изменения глагола смотрите в таблицах ниже.
Мен балық аулай аламын. Я рыбу ловить могу.
Мен ағылшынша жаза аламын, ал немiсше жаза алмаймын. Я по-английски писать могу, а по-немецки не могу.
Сен автобус жүргізе аласың. Ты автобус водить можешь.
Жан жақсы билей алады. Жан хорошо танцевать может.
Біз қонаққа бара алмаймыз. Мы в гости идти не можем.
Сіздер ертең келе алмайсыздар. Вы завтра приехать не можете.
Олар сағатты жөндей алмайды. Они часы ремонтировать не могут.
Ол балық жей алады, ал ет жей алмайды. Он рыбу есть может, а мясо есть не может.
Сен айта аласың ба? Ты говорить можешь?
Сіз ауыр жұмыс істей аласыз ба? Вы тяжёлую работу выполнять можете?
Ол тамақ пісіре ала ма? Он пищу готовить может?
Олар қазақша айта ала ма? Они по-казахски говорить могут?
Су астында қанша уақыт жүзе аласың? Под водой сколько времени плавать можешь?
Сіздің мамандарыңыз қашан келе алады? Ваши специалисты во сколько приехать смогут?
Машинамды қай жерге қоя аламын? Куда я могу поставить машину?
Не забывайте о глаголах-исключениях, к которым присоединяются суффиксы 'и' или 'я' (оқи аламын я читать могу, қоя аламын я поставить могу), смотрите Переходное время глагола
Таблицы с примерами:
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
| жазу
жаза аламын
жаза аламыз
жаза аласың
жаза аласыңдар
жаза аласыз
жаза аласыздар
жаза алады
| ішу
іше аламын
іше аламыз
іше аласың
іше аласыңдар
іше аласыз
іше аласыздар
іше алады
| санау
санай аламын
санай аламыз
санай аласың
санай аласыңдар
санай аласыз
санай аласыздар
санай алады
| оқу
оқи аламын
оқи аламыз
оқи аласың
оқи аласыңдар
оқи аласыз
оқи аласыздар
оқи алады
|
Отрицание:
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
| жазу
жаза алмаймын
жаза алмаймыз
жаза алмайсың
жаза алмайсыңдар
жаза алмайсыз
жаза алмайсыздар
жаза алмайды
| ішу
іше алмаймын
іше алмаймыз
іше алмайсың
іше алмайсыңдар
іше алмайсыз
іше алмайсыздар
іше алмайды
| санау
санай алмаймын
санай алмаймыз
санай алмайсың
санай алмайсыңдар
санай алмайсыз
санай алмайсыздар
санай алмайды
| оқу
оқи алмаймын
оқи алмаймыз
оқи алмайсың
оқи алмайсыңдар
оқи алмайсыз
оқи алмайсыздар
оқи алмайды
|
Прошедшее время:
Біздің киноға барғымыз келді, бірақ бара алмадық. Мы в кино хотели пойти, но не смогли.
Сен дұрыс шешім таба алмадың. Ты не мог найти правильное решение.
Біз бұл мәтінді аудара алдық. Мы могли перевести этот текст.
Таблицы с примерами:
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
| жазу
жаза алдым
жаза алдық
жаза алдың
жаза алдыңдар
жаза алдыңыз
жаза алдыңыздар
жаза алды
| ішу
іше алдым
іше алдық
іше алдың
іше алдыңдар
іше алдыңыз
іше алдыңыздар
іше алды
| санау
санай алдым
санай алдық
санай алдың
санай алдыңдар
санай алдыңыз
санай алдыңыздар
санай алды
| оқу
оқи алдым
оқи алдық
оқи алдың
оқи алдыңдар
оқи алдыңыз
оқи алдыңыздар
оқи алды
|
Отрицание:
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
| жазу
жаза алмадым
жаза алмадық
жаза алмадың
жаза алмадыңдар
жаза алмадыңыз
жаза алмадыңыздар
жаза алмады
| ішу
іше алмадым
іше алмадық
іше алмадың
іше алмадыңдар
іше алмадыңыз
іше алмадыңыздар
іше алмады
| санау
санай алмадым
санай алмадық
санай алмадың
санай алмадыңдар
санай алмадыңыз
санай алмадыңыздар
санай алмады
| оқу
оқи алмадым
оқи алмадық
оқи алмадың
оқи алмадыңдар
оқи алмадыңыз
оқи алмадыңыздар
оқи алмады
|
Очевидно-настоящее время (только отрицательная форма)
Мен саған көмектесе алмай жүрмін. Я не могу тебе помочь.
Сіз мені түсіне алмай жүрсіз. Вы не можете меня понять.
Сәуле үлгере алмай жатыр ма? Сауле не может успеть?
Біз шешім қабылдай алмай отырмыз. Мы не можем принять решение.
Глагол бiлу уметь
Та же самая конструкция, только вместо 'алу' глагол 'білу уметь':
глагол + а/е/й білу
Примеры:
Сен адамдарға жақсы түсіндіре білесің. Ты умеешь хорошо объяснять людям.
Сіздер көңіл көтере білесіздер. Вы умеете поднимать настроение.
Ол сұрақтарды дұрыс қоя білмейді. Он правильно задавать вопросы не умеет.
Косметиканы дұрыс таңдай бiлесіз бе? Вы умеете правильно выбирать кометику?
Өз сезімiңiз бен тілегіңізді ұстай бiліңіз. Умейте контролировать свои эмоции и желания.
По данной теме:
© Татьяна Валяева, 20072024
|
Цвета текста на сайте
Telegram-канал «Казахский язык. Просто о сложном»
kaz-tili@yandex.kz
Гостевая книга
|
|