Qaz
|
Сложносочинённые предложения
Салалас құрмалас сөйлемдер
|
|
Автор: Татьяна Валяева
Озвучила: Камария Оразаева
|
Сложносочинённые предложения бывают связанными союзами (жалғаулықты салалас құрмалас сөйлем)
и несвязанными союзами (жалғаулықсыз салалас құрмалас сөйлем).
Сложносочинённые предложения, связанные союзами, делятся на следующие виды:
1) Соединительные (ыңғайлас салалас құрмалас сөйлемдер).
Образуются с помощью 'және, әрі, да/де/та/те' – и, да, к тому же.
Жаз келді де, күн жылынды. – Лето пришло, и дни стали тёплые.
Мұғалім келмеді және сабақ болмады. – Учитель не пришёл, и урока не было.
2) Противительные (қарсылықты салалас құрмалас сөйлемдер).
Образуются с помощью 'бірақ, ал, дегенмен, әйтсе де, сонда да, сөйтсе де, алайда' – а, но, однако, но всё же.
Күз түсті, бірақ күн әлі жылы. – Наступила осень, но дни ещё тёплые.
Мен кеше досыма бардым, бiрақ ол үйде болған жоқ. – Я вчера пошёл к другу, но его дома не было.
Мен тамақ дайындаймын, ал сен үйді жина. – Я буду еду готовить, а ты сделай уборку.
3) Причинно-следственные (себеп-салдар салалас құрмалас сөйлемдер).
Образуются с помощью 'сондықтан, себебі, өйткені, сол үшін, сол себепті, сол себептен' – поэтому, потому что, по причине того, что.
Ол көп оқыды, сондықтан білімді адам болып шықты. – Он много занимался, поэтому стал образованным человеком.
Мен ауырып қалдым, сол себептен сабаққа бармадым. – Я заболел, поэтому не пошёл на занятия.
Біз киноға барған жоқпыз, өйткені емтиханға дайындалдық. – Мы в кино не ходили, потому что к экзамену готовились.
4) Чередующиеся (кезектес салалас құрмалас сөйлемдер).
Образуются с помощью 'біресе, бірде, кейде' – то.
Жаңбыр бiресе жауды, бiресе басылды. – Дождь то шёл, то переставал.
5) Разделительные (талғаулы салалас құрмалас сөйлемдер).
Образуются с помощью 'не, немесе, әлде, я, яки, әйтпесе, не (я) болмаса' – либо, или.
Демалыс күнi бiз не теледидар көремiз, не шахмат ойнаймыз. – В выходной день мы либо телевизор смотрим, либо в шахматы играем.
Сен тамақ дайындайсың ба, әлде үйді жинайсың ба? – Ты еду готовить будешь или делать уборку?
6) Пояснительные (түсіндірмелі салалас құрмалас сөйлемдер).
Второе предложение объясняет смысл первого предложения.
Оның келмеген себебі мынау: кеше жұмыстан кеш қайтты. – Причина его не прихода такая: вчера с работы поздно вернулся.
Сложносочинённые предложения, не связанные союзами, делятся на те же виды. Примеры:
Маған ойыншық берді, ағама доп берді. – Мне игрушку дал, моему старшему брату мяч дал (соединительное сложносочиненное предложение).
Көз - қорқақ, қол - батыр. – Глаза боятся, руки делают (противительное сложносочиненное предложение).
© Татьяна Валяева, 2007–2025
|