1
Бөлменің түкпірінде мен күніге армандаған бір аса ғажап қазынаға толы апамның сандығы тұр. Ол сандықты ашу үшін үстіне үйіп қойған текемет, жастық және көрпелерді төмен түсіру керек. Күндердің бірінде сандықты жасырын ашайын деген оймен үйменің ең төменгі қабатын тартып жіберіп едім, өңкей текемет пен көрпе-жастықтың астында көміліп қалғаным. Сол оқиғадан соң оны өз бетіммен ашуды мүлде ұмытқан едім.
Сандық тұрған бұрышқа барсам болды, апам:
- Қарғам-ау, бұнда не істеп жүрсің? – деп жымиып күледі.
- Апа, сандықты ашайықшы, - деп жалынам кеп.
- Қоя тұр енді, намаз оқып болайын, сосын ашамыз. Оның қай жеріне қызығасың, жаным-ау? Асқан еш нәрсесі де жоқ, - деп, апам аяғын теңселе басып, алыстағы бөлмеге барады да, жайнамазын төсеп, тізесін бүгіп отыра кетеді.
1
В углу комнаты стоит бабушкин сундук, полный сокровищ, о которых я мечтаю каждый день. Чтобы открыть сундук, нужно снять с него груду текеметов, подушек и корпе. Я боюсь делать это, потому что однажды, выдернув нижний слой, оказалась погребена под тяжестью целого вороха одеял и войлочных текеметов.
- Что ты здесь делаешь, милая? – хитро щурясь, улыбается бабушка.
- Апа, открой сундук, - в который раз клянчу я.
- Подожди немного, прочту намаз и обязательно откроем с тобой этот сундук. И что ты в нём нашла? Ничего-то особенного в нем нет,- бабушка вперевалку идёт в дальнюю комнату, расстилает молельный коврик и садится на него, подогнув колени.
Скрыть текст на русском
2
Әбден жым болып намаз арқылы құдай мен шектескен кезінде, жерді ақырын, аяғымның ұшымен басып кіремін де дәл артына отыра қаламын. Апам болса екі алақанын жайып өзінің құдайына біржолата араб тілінде жаттап алған дұғасының сөздерін ынталанып кеп сыбырлайды. Мен де ұқыпты түрде ерінімді жыбырлатамын, апамның әр қимылын қайталауға тырысып. Ол кісі артқа қарап, мені ала көзімен бір шалып, ісімді жаратпай, басын шайқайды. Намаз аяқталғанша апамның маған еш нәрсе істей алмайтынын жақсы білемін. Дұғасының арабшасын бітіріп, қазақ тіліне көшеді. Әрең естілетін сыбырының кей сөздерін ажыратып түсінгенім, құдайдан бізге: балаларына, немерелеріне денсаулық, береке, еліне тоқшылық, бейбітшілік пен ашық аспан тілейді. Ондай өтілдің не қажет екенін ұғуым шамалы, мен үшін ол бекер сияқты. Айтпаса да біз аман-есенбіз ғой, бәрі де әдеттегідей. Сондықтан мен апамның құдайына өзімнің тілегімді сыбырлаймын:
- Өтінемін, апам сандықты ашсыншы. Онда әдемі, қызыл шашақты орамал бар, соны маған берсе, және де сандықтың түбінде жылтыраған мата жатыр. Оның шетінен бір тілім кесіп берсінші. Білемін, сен құдіреттісің, қолыңнан бәрі де келеді. Апам ылғи солай айтады.
Соңында апам еңкейіп, маңдайын бір неше рет жайнамазға тигізіп, сәждеге басын қояды. Артында отырған мен де қалыспай маңдайыммен еденнің тақтайын тақылдатам кеп. Апам бұрылып анық дәлел ретінде наразылығын білдіріп қабағын түйеді. Сондағы әзірше айтамай тұрған сөзі:
- Намаз біткен соң көрсетейін саған таяқ жеудің не екенін!
02
Дождавшись, когда она замрёт в молитвенном единении с Богом, я на цыпочках пробираюсь в комнату и сажусь в той же позе аккуратно позади нее. Сложив ладони перед собой, бабушка жарко шепчет своему Богу заученные раз и навсегда слова молитвы на арабском языке. Я старательно шевелю губами, повторяя каждое ее движение. Бабушка оглядывается и делает мне «страшные» глаза, затем укоризненно качает головой. Но я-то знаю, что ничего она мне не сможет сделать, пока не завершится намаз. Покончив с арабским текстом молитвы, она переходит на казахский язык и, сквозь еле слышный шепот я различаю отдельные слова, в которых просит она у Бога здоровья и благополучия моим родителям, своим внукам, мирного и чистого неба всем людям, сытости и хлеба народу. Я не понимаю, зачем это нужно, когда все и так хорошо. Поэтому я шепчу бабушкиному Богу другие слова:
- Сделай так, чтобы бабушка открыла свой сундук и дала мне тот красивый платок с кистями и отрезала кусок от блестящей ткани, которая лежит на самом дне сундука. Ну, пожалуйста, ты же все можешь! Я знаю, что ты всесильный, потому что так всегда говорит моя бабушка.
Затем моя апа кланяется и отбивает несколько поклонов до самой земли, касаясь лбом молельного коврика. Позади нее я с шумом стукаюсь лбом об деревянные половицы. Бабушка оборачивается и картинно хмурит лоб, давая мне понять:
- Вот закончу намаз, получишь у меня!
Скрыть текст на русском
03
Ақыры екі алақанын жайып, соңғы сөзін сыбырлап, қолымен бетін сипайды да дауыстап:
- Алла акбар! – деп демін шығарады.
Ол мен үшін тым-тырақай қашу керек екенінің белгісі. Апам әрең дегенде бүгілген аяғын жазып, жайнамазын жинағанша, мен далаға жүгіріп шығып үлгеремін. Ашуы басылғанша қораның артына тығылуым керек. Әттеген-ай, жолдағы тырбиып жатқан сексеуілдің бұтағына сүрініп тозаңды жерге аунап түстім.
Айқайымды естіп, апам да далаға жүгіріп шықты. Мен болсам борша-борша болған екі тіземнен қан сорғалағанынан үрейім қашып, көзден аққан жас пен балшықты айғыздап, ойбайды салып жатырмын.
- Әй, жаным-ай, бұның не? Қарашы тізеңе, өткендегі жараң жазылып үлгермеді ғой.
Мені көтеріп, тапшанға апарып отырғызды. Жарамды жақсылап жуғаннан соң құшақтап, көз жасымды сүртті де тербетіп жәй ғана:
- Әке-шешең қаладан келгенде немді айтам? Аяғыңда сау жер қалған жоқ, - деді.
Батайын деген шымқай қызыл күннен көз алмай, арасында өксіп-өксіп, апамның бауырына тығыламын.
Екеуміз көпке дейін осылай тас құшақтасып, әрі-бері ырғалып, әр қайсымыз өз ойын ойлап отырып қалдық.
03
Затем она складывает обе ладони перед собой, шепчет финальные слова молитвы и, проведя руками по лицу, громко произносит:
- Аллах Акбар!
Для меня это сигнал к бегству. Пока бабушка встанет, с трудом разогнув колени, затем сложит свой молельный коврик, я успеваю убежать на улицу, чтобы спрятаться от ее гнева за сараем. Но на дороге кто-то оставил большую корягу саксаула и я, споткнувшись, падаю на пыльную землю.
Услышав мой крик, бабушка выбегает во двор. Я лежу на земле с разодранными в кровь коленями и с ревом размазываю на лице слезы с грязью.
- Ай, жаным*, ну что же это такое! Посмотри на свои коленки, болячки зажить не успевают!
Бабушка поднимает меня на руки и несет на топчан. Промыв раны и, вытерев слезы, прижимает к себе и качает на руках, приговаривая:
- Ну что я скажу твоим родителям, когда они приедут из города, а? На ногах живого места не осталось!
Я прижимаюсь к её теплой груди и тихо-тихо всхлипываю, глядя на багровое предзакатное солнце.
Ещё долго мы сидим вот так, обнявшись, раскачиваясь из стороны в сторону. И каждый из нас думает о чём-то своём.
Скрыть текст на русском
04
- Ертеңгі күннің ашық болатын түрі бар. Көрдің бе, батысты қызғылт тартуын? Ал, жүр енді, сандықты ашайық, – деп апам маған жымиып қарады. Бетін тілімдеген әжімі де, оған жан кіргендей, күлімсіреп мені аймалап тұрған секілді. Апамның маңдайы, самайы, ерні, мұрыны, иегі, бәрі де күліп тұр...
Қансыраған тіземді лезде ұмытып, қойнынан қарғып шықтым да түкпір үйдегі аяулы сандықтың қасына ұшып бардым. Артымнан аяғын баяу басып апам да жетті. Қыжым желеткесінің қалтасынан тепшіп тігілген шыт кесіндісіне байлаулы кілтті алды да құлыптың оймасына тықты.
Дереу кілем, көрпе-жастықты төменге аударып, сандықтың қақпағын ашып жібердік. Нафталинның қою иісі мұрынға маңқ ете қалды. Бірақ мен сол иісті шексіз жақсы көретінмін. Неге десеңіз, ол иіс сандықта қабат-қабат боп жатқан асыл қазына, құпия және менің есіл-дертіммен тығыз байланысты еді.
- Апа, апатай, маған сонау әдемі шашақты орамалды берші.
04
- Завтра будет ясный день, видишь какое красное солнце на закате? Ну, пойдем, сундук открывать? – бабушка улыбается и вздыхает. Густая сетка морщин на ее лице оживает и, кажется мне, что улыбается и вздыхает каждая морщинка, каждая складка. Улыбается бабушкин лоб, улыбаются щеки, переносица, нос, виски…
Забыв о ранах, я вскакиваю с бабушкиных колен и бегу в дом, в дальнюю комнату, где стоит вожделенный сундук.
Следом подходит бабушка, вынимает из кармана плюшевого жилета ключ, привязанный к полоске прошитого ситца, и вставляет его в замочную скважину.
Мы быстро сбрасываем на пол в кучу одеяла и откидываем крышку сундука.
В нос ударяет резкий запах нафталина, но я обожаю его, потому что он связан с тайной и с сокровищами, слой за слоем сложенными до самого верха сундука.
- Апа*, апа, дай мне тот платок с красивыми кистями.
Скрыть текст на русском
05
- Әй, жаным-ай, оны қайтесің? Тірі болсам, сен күйеуге шыққанда орамалды жасау мүлкіңе салып жіберемін. Оған дейін ажалым келсе, шешеңе тапсырып кетермін. Оны басыңа жапсаң, аса сұлу қыз боласың! Болашақ күйеуің сені одан да қатты жақсы көреді. Саған айтар, орамалың не деген әдемі деп. Ал сен жауабына, апамның өсиет етіп қалдырғаны дейсің.
- Күйеуге шыққым жоқ! Сенімен тұрғым келеді... – Ыстық екпінмен ап-арық қойнына қалшиып тығылған кезде маған жақын арада жазғы демалыс бітіп, қаладағы үйіме аттанатыным ойыма келеді. Ал онда мектеп, екінші сынып, құрбыларым, анам, әкем, бауырларым... тек өкінішке қасымда апам болмайды.
- Өйтіп айтпа, қарғам! Күйеуге шығу дегенің ол бір игілік. Өзің сияқты әп-әдемі бала табасың, ал мен о дүниеден әрдайым сендерге қарап қуанып отырармын.
- Апа, сен ешқашан өлмейсің! – неден екенін білмеймін, екі көзімнен жас бұршақтай боп сырғанап төгіледі. Желеткенің қалтасынан тарам-тарам қолымен бет орамалын алып, көз жасымды сүртіп, төбемнен сипайды, өзінің әлдеқайдағы тынымсыз ойына басын анда-санда изеп қойып.
- Ал, енді сандықты әрі қарай ақтарайық.
5
- Ай, жаным*, зачем он тебе сейчас? Вот выйдешь замуж, так если жива буду, в приданое тебе его сама положу, а если нет, матери твоей велю это сделать. Оденешь на голову, красивая будешь! И муж твой будущий еще сильней тебя любить станет. Скажет, ой, какой красивый платок на тебе! А ты скажешь: это мне моя бабушка завещала!
- Не хочу замуж, хочу с тобой жить! - В горячем порыве любви прижимаюсь к её сухонькой груди и замираю с мыслью о том, что вот скоро закончатся каникулы и уеду я домой, в город. А там школа, второй класс, подружки, мама, папа, братья, сестра и только бабушки там не будет рядом со мной.
- Ай, не говори так, жаным*! Замужем – это хорошо! Будут у тебя красивые детки, вот такие же, как ты сама, а я с того света буду на вас смотреть и радоваться!
- Апа, ты не умрёшь! - Отчего-то слезы градом катятся из моих глаз. Бабушка узловатыми руками вынимает из кармана жилетки носовой платок и вытирает мне лицо, затем долго ещё гладит по голове и кивает каким-то своим мыслям.
- Ну, давай смотреть дальше.
Скрыть текст на русском
6
Жақынырақ отырып, ықтияттап жиып қойған баршын, шыт, жібек мата, шілтер орамал, еркек костюмдері, сәтеннің қиығына буып қойған тымақ, жаңа кебіс, жұп-жұмсақ мәсіден көзімді алмай, тесіліп қарап қалыппын...
- Апа, сенде мәсі мен кебіс бар емес пе, мынаны не қыласың?
- Тірі болсам жаңасын жылтыратып тойыңа киіп барам. Ал, мына еркек костюміне қарашы, қандай әдемі! Бұны күйеу балаға кигіземіз. Сонда ол шырайлы және саған тең болады.
- Туу, қойсаң! Одан да маған сонау шашақты орамалды берші. Ол менің қуыршағыма өте керек. Әне, Аяттың қуыршағы қандай керемет, оған шешесі әдемі орамал берген. Маған да сондайы керек.
- Айналайын! Сенен де, жігітіңнен де айналайын! – дейді апам күлімсіреп, - Мейлің, соншама керек болса, ала ғой.
Тұла бойыммен сандықтың ішіне сүңгіп, түбінен көптенгі арманым, ауыр қызыл жібек шашақты көркем орамалды суырып алдым.
6
Я придвигаюсь поближе к сундуку и во все глаза смотрю на аккуратно сложенные отрезы парчи, ситца, шелка, кружевные платки, мужские костюмы, завернутый в кусок сатина малахай, новенькие калоши, мягкие ичиги…
- Бабушка, а зачем тебе калоши и ичиги, у тебя же уже есть?
- Эти новенькие я надену на твою свадьбу, если жива буду. А вот этот мужской костюм, смотри, какой красивый! Мы в него нарядим нашего зятя. Тогда он станет еще красивей и будет тебе ровней.
- Фу! Не хочу! Дай мне лучше тот красивый платок с кистями. Мне для куклы нужно. Вон у Аят кукла какая, ей мама красивый платок дала, я тоже такой хочу!
- Айналайын*! И тебя, айналайын, и твоего джигита - улыбается бабушка. - Ну, хорошо, возьми его, если уж он тебе так нужен.
Я с головой ныряю в сундук и с самого дна достаю предмет своих мечтаний – ярко-красный, цветастый платок с тяжелыми шелковыми кистями и бахромой.
Скрыть текст на русском
7
Содан бері талай жылдар өтті. Апамның бұл өмірден кеткеніне қай заман, жібек шашақты қызыл орамал да баяғыда жоқ. Тек маған өмір бойы бір тыным бермейтін ой бар. Сол кезде апамның сандығында орамалды қалдырсам ғой, кім біледі, ертеңгі күні мүмкін оны тойда қызымның иығына желек ретінде жабар ма едім. Не деген ғажап болар еді! О дүниеден мені балаларыммен бақылап, бақытымызға қуанып отыруға берген апамның уәдесі әліге дейін есімнен шықпайды.
Нақ білетінім, бір күні неке сарайының кең, кілем төселген сатысымен, тілегі қалаған жанының қолынан ұстап, төмен түсіп келе жатқан қызымның құлағына апамның жәй ғана:
- Айналайын! Сенен де, жігітіңнен де айналайын! – деп айтатыны.
Терезенің алдында отырмын. Апамның орамалындай қып-қызыл боп батып бара жатқан кунге қарап, - аспанды қызғылт тартыпты, ертеңгі күн ашық болатын түрі бар, - деген ойдың қапыда келгенін өзім де байқамай қалыппын.
7
С той поры прошло много лет. Нет уже на свете моей бабушки, нет и красивого платка с тяжелыми шелковыми кистями. Только одна мысль не дает мне покоя. Если бы я тогда не вынула из сундука бабушкин красивый платок, может быть, накинула бы его на плечи своей дочери в день ее свадьбы вместо фаты. И это было бы прекрасно, потому что бабушка обещала мне внимательно следить с того света и радоваться счастью, моему и моих детей.
Но я знаю точно, когда моя дочь со своим избранником под руку будет спускаться по широким, крытым коврами ступеням Дворца Бракосочетания, бабушка шепнет ей на ушко:
- Айналайын, и тебя айналайын, жаным, и твоего джигита!
Я смотрю в окно на предзакатное красное, как бабушкин платок солнце и думаю: завтра будет ясный солнечный день!
Примечания:
Апа - бабушка;
Жаным* - душа моя, ласковое обращение к ребенку, к любимому человеку.
Айналайын* - у древних тюрков существовал удивительный обряд кружения. У казахов он выражается словом «айналайын» - обойду, окружу тебя. Наши предки избегали полного круга при осмотре чего бы то ни было. Обойти человека - значило принять на себя все его болезни, все чары, которые тяготеют над ним. Поэтому самое нежное слово у казахов и самое верное выражение любви заключается в слове «айналайын». В старину часто любящие отцы бегали с поясом на шее вокруг юрты, где лежал больной сын, предлагая себя Небу, взамен больного ребенка. Птицу, попавшуюся в руки, отпускают на волю, не иначе как обведя ею несколько раз вокруг головы». Говоря «айналайын», мы всякий раз совершаем обряд истинной и самоотверженной любви, завещанной пращурами.
Лето 1911г., г.Алматы
Скрыть текст на русском
© Татьяна Валяева, 20072024
|