Latyn
|
8. Будущее время намерения
Мақсатты келер шақ
|
|
Автор: Татьяна Валяева
Звук : Камария Оразаева; : Айдана Қойшығұл
|
Будущее время намерения выражает действие, обозначающее намерение что-либо сделать.
1 Мен
Бiз
|
основа глагола +
|
бақ / бек пақ / пек мақ / мек
(шы / шi)
| + |
| пын / пін (мын / мін) пыз / піз (мыз / міз)
|
2 Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
| сың / сің сыңдар / сіңдер
сыз / сіз сыздар / сіздер
|
3 Ол, Олар
|
|
Данное время образуется с помощью суффиксов 'бақ/бек, пақ/пек, мақ/мек'. Если вы научились правильно добавлять к глаголам отрицательные суффиксы (ба/бе, па/пе, ма/ме), то использовать суффиксы будущего времени намерения вам не составит труда.
Правила присоединения идентичны (после сонорных 'м, н, ң' и звонких 'ж, з' следуют 'бақ/бек', после глухих согласных 'пақ/пек', а в остальных случаях 'мақ/мек' .
ұсын
бұз
|
+ бақ
|
үйрен
жүз
|
+ бек
|
ұмыт
ұш
|
+ пақ
|
көрсет
көш
|
+ пек
|
тыңда
лақтыр
|
+ мақ
|
бер
ізде
|
+ мек
|
После суффиксов времени следуют Личные окончания-1. Так как все суффиксы оканчиваются на глухие согласные 'қ' или 'к', то после них добавляются «глухие» личные окончания: в первом лице единственного числа 'пын/пін', а множественного числа 'пыз/піз'. Примеры:
Мен жазбақпын. Я собираюсь написать. Сен айтпақсың. Ты хочешь сказать. 
Ол сөйлемек. Он намерен говорить. Сіз демалмақсыз. Вы намерены отдыхать. 
Биыл сіз ауылда болмақсыз. В этом году вы в ауле быть собираетесь. 
Біз қазақ тіліне көп дайындалмақпыз. Мы к казахскому языку собираемся много готовиться. 
Сендер теледидар көрмексіңдер. Вы телевизор смотреть намерены. 
Мен күнде саябақта қыдырмақпын. Я каждый день в парке гулять собираюсь. 
Біз мейрамханада тамақ ішпекпіз. Мы в ресторане есть собираемся. 
Ол маған кітабын көрсетпек. Она мне книгу показать собирается. 
Жақында мен Астанаға бармақпын. Я скоро в Астану поехать намереваюсь. 
Сіз қаланы көрмексіз бе? Вы город смотреть собираетесь? 
Сендер дүкеннен не алмақсыңдар? Вы в магазине что взять собираетесь? 
К глаголам 'қою, сою, құю, жаю, шаю, сүю' присоединяется дополнительная 'й' (жаймақ, қоймақ, сүймек).
А к глаголам 'оқу, есту, ренжу, даму, қобалжу, тану, еру, абыржу, аршу, сүңгу' присоединяются дополнительные 'ы' или 'і' в зависимости от твёрдости или мягкости слова
(оқымақ, танымақ, естімек, сүңгімек)
Помимо суффиксов 'бақ/бек, пақ/пек, мақ/мек', также могут присоединяться суффиксы 'шы/шi' для того, чтобы подчеркнуть необходимость действия. Так как суффиксы 'шы/шi' оканчиваются на гласную, то после них в первом лице будут следовать личные окончания 'мын/мiн, мыз/мiз'.
Астанада мен Алмамен кездеспекшімін. В Астане я с Алмой встретиться собираюсь/должен. 
Ертең біз сабақ оқымақшымыз. Завтра мы уроки собираемся/должны учить. 
* Yceн комсомол жиналысына келмекшi. Завтра Усен должен прийти на комсомольское собрание. 
* Бiз онымен сол жиналыста жолықпақшымыз. Мы с ним на этом собрании должны встретиться. 
* – Валя, сен қашан орыс тiлiнен емтихан тапсырмақшысың? Валя, ты когда должна сдавать экзамен по русскому языку? 
* – Бүрсiгүнi тапсырмақшымын. Намерена сдавать послезавтра. 
(* примеры из Ы.Маманов «Қазақ тілі»)
Отрицание
Отрицательная форма образуется при помощи отрицания 'емес', при этом суффиксы добавляются к основному глаголу, а Личные окончания-1 к отрицанию 'емес'.
Так как 'емес' оканчивается на глухую согласную, то добавляются личные окончания в первом лице 'пын/пін' (ед.число) и 'пыз/піз' (мн.число):
Мен жазбақ емеспін. Я не собираюсь писать. Сен айтпақ емессің. Ты не хочешь сказать. 
Ол сөйлемек емес. Он не намерен говорить. Сіз демалмақ емессіз. вы не намерены отдыхать. 
Биыл сіз ауылда болмақ емессіз. В этом году вы в ауле быть не собираетесь. 
Біз қазақ тіліне көп дайындалмақ емеспіз. Мы к казахскому языку не собираемся много готовиться. 
Сендер теледидар көрмек емессіңдер. Вы телевизор смотреть не намерены.
Таблицы с примерами:
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
| жазу
жазбақпын
жазбақпыз
жазбақсың
жазбақсыңдар
жазбақсыз
жазбақсыздар
жазбақ
| iшу
ішпекпін
ішпекпіз
ішпексің
ішпексіңдер
ішпексіз
ішпексіздер
ішпек
| төлеу
төлемекпін
төлемекпіз
төлемексің
төлемексіңдер
төлемексіз
төлемексіздер
төлемек
| оқу
оқымақпын
оқымақпыз
оқымақсың
оқымақсыңдар
оқымақсыз
оқымақсыздар
оқымақ
|
|
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
| жазу
жазбақшымын
жазбақшымыз
жазбақшысың
жазбақшысыңдар
жазбақшысыз
жазбақшысыздар
жазбақшы
| iшу
ішпекшімін
ішпекшіміз
ішпекшісің
ішпекшісіңдер
ішпекшісіз
ішпекшісіздер
ішпекші
| төлеу
төлемекшімін
төлемекшіміз
төлемекшісің
төлемекшісіңдер
төлемекшісіз
төлемекшісіздер
төлемекші
| оқу
оқымақшымын
оқымақшымыз
оқымақшысың
оқымақшысыңдар
оқымақшысыз
оқымақшысыздар
оқымақшы
|
|
Отрицание:
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
| жазу
жазбақ(шы) емеспін
жазбақ(шы) емеспіз
жазбақ(шы) емессің
жазбақ(шы) емессіңдер
жазбақ(шы) емессіз
жазбақ(шы) емессіздер
жазбақ(шы) емес
| iшу
ішпек(ші) емеспін
ішпек(ші) емеспіз
ішпек(ші) емессің
ішпек(ші) емессіңдер
ішпек(ші) емессіз
ішпек(ші) емессіздер
ішпек(ші) емес
| төлеу
төлемек(ші) емеспін
төлемек(ші) емеспіз
төлемек(ші) емессің
төлемек(ші) емессіңдер
төлемек(ші) емессіз
төлемек(ші) емессіздер
төлемек(ші) емес
| оқу
оқымақ(шы) емеспін
оқымақ(шы) емеспіз
оқымақ(шы) емессің
оқымақ(шы) емессіңдер
оқымақ(шы) емессіз
оқымақ(шы) емессіздер
оқымақ(шы) емес
|
|
По данной теме:
© Татьяна Валяева 20072021
http://kaz-tili.kz/