Qaz
|
Желательное наклонение глагола
Қалау рай
|
|
Автор: Татьяна Валяева
Озвучили: Камария Оразаева Айдана Қойшығұл
|
Желательное наклонение выражает желание говорящего.
1 Менің
Біздің
|
основа глагола +
|
ғы / гі қы / кі
| + |
|
|
|
2 Сенiң
Сендердің
Сіздің
Сіздердің
|
лар/лер+
лар/лер+
|
ң
ың / ің
ңыз / ңіз
ыңыз / іңіз
|
|
3 Оның
Олардың
|
|
К основе глагола добавляются суффиксы 'ғы/гі, қы/кі'. Суффиксы 'қы/кі' добавляются после глухих согласных, а суффиксы 'ғы/гі' – в остальных случаях.
жаз
ал
сана
|
+ ғы
|
же
сез
бер
|
+ гі
|
айт
аш
ұмыт
|
+ қы
|
күт
сөйлес
шеш
|
+ кі
|
После суффиксов желательного наклонения добавляются притяжательные окончания, они приведены выше в таблице, но дополнительно вы можете посмотреть раздел Притяжательные окончания. Затем следует вспомогательный глагол 'келу' в нужном времени или наклонении. Местоимения могут опускаться, так как притяжательные окончания уже указывают лицо.
Примеры на прошедшее время ('келді' в утвердительной форме, 'келмеді' в отрицательной):
Менің еденде отырғым келді. Мне хотелось сесть на пол.
Оның жауап бергісі келді. Ему хотелось дать ответ.
Сенің дауысыңды естігім келді. Мне хотелось услышать твой голос (местоимение «менің» опущено).
Сенің шырын ішкің келмеді. Ты не хотел пить сок.
Олай жасағым келмеді. Я не хотел так делать.
Оның анасына ашықхат сатып алғысы келді. Она хотела купить открытку для мамы.
Не айтқыңыз келді? Что Вы хотели сказать?
Для того, чтобы русскоговорящим было легче воспринимать данную структуру, можно переводить её как «пришло моё желание сделать» (келу – приходить) или «появилось моё желание сделать». Например, «Менің еденде отырғым келді» – появилось моё желание сесть на пол. «Оның жауап бергісі келді» - появилось его желание дать ответ.
Очевидно-настоящее время ('келіп отыр, келіп тұр, келіп жүр' правила образования данного времени в утвердительной и отрицательной формах смотрите в разделе Настоящее время):
Біздің сені көргіміз келіп отыр. Нам хочется тебя увидеть.
Сіздің жаңа фильм көргіңіз келіп отыр. Вы новый фильм хотите посмотреть.
Менің сөйлескім келіп тұр. Я хочу поговорить.
Тауға барғыңыз келіп отыр. Вы в горы хотите пойти.
Су ішкім келіп тұр. Хочу попить воды.
Не айтқың келіп тұр? Что ты хочешь сказать?
Оның қалам алғысы келмей отыр. Он не хочет ручку брать.
Тамақ ішкім келіп тұрған жоқ. Мне есть не хочется.
Переходное время ('келеді' в утвердительной форме, 'келмейді' в отрицательной):
Менің диванда жатқым келеді. Мне хочется на диване полежать.
Сенің шай ішкің келеді. Тебе хочется чай попить.
Менің жатқым келмейді. Я не хочу лежать.
Баланың доппен ойнағысы келмейді. Ребёнок с мячом играть не хочет.
Ешкіммен сөйлескім келмейді. Не хочу ни с кем разговаривать.
Менің доллар сатып алғым келеді. Я хочу купить доллары.
Сіздің қазақ тілін үйренгіңіз келе ме? Вы хотите учить казахский язык?
Сізбен ақылдасқым келеді. Я хочу с Вами посоветоваться.
Оның сені көргісі келмейді. Он не хочет видеть тебя.
Сенімен дауласқым келмейді. Я не хочу с тобой спорить.
Еркін күреспен айналысқың келе ме? Ты хочешь заниматься вольной борьбой?
В условном наклонении ('келсе' в утвердительной форме, 'келмесе' в отрицательной):
Барғыңыз келсе, барыңыз. Если хотите идти, идите.
Не істегісі келсе, соны істесін. Если хочет делать, пусть делает.
Білгің келмесе, айналып жүр. Если ты не хочешь знать, проходи мимо.
Глаголы «барыңыз, істесін, жүр» стоят в повелительном наклонении. Повелительное наклонение смотрите в следующем разделе.
Во втором и третьем лице множественного числа перед притяжательными окончаниями добавляются окончания множественного числа 'лар/лер':
Сендердің оқығыларың келді. Вы учиться хотели.
Сіздердің ішкілеріңіз келді. Вы пить хотели.
Сіздердің киноға барғыларыңыз келе ме? Вы в кино хотите пойти?
Олардың киноға барғылары келеді. Они в кино хотят пойти.
Неше күнге келгілеріңіз келеді? На сколько дней вы хотите приехать?
И в разговорной речи, и на письме встречается упрощение, при котором глагол 'келу' заменяется на 'бар' или 'жоқ':
Адамға рахмет айтқым бар. Людям спасибо хочу сказать.
Оның атасына келгісі бар. Он к отцу прийти хочет.
Менің оған кітапты бергім жоқ. Я ему книгу не хочу давать.
Менің оны күткім жоқ. Я не хочу его ждать.
В разговорной речи используются как притяжательные местоимения (менің, сенің), так и местоимения в усечённом варианте (мен, сен хотя это противоречит правилам грамматики). Например:
Менің дәрігер болғым келеді (Мен дәрігер болғым келеді). Я хочу стать врачом.
Оның қалам алғысы келді (Ол қалам алғысы келді). Он хотел ручку взять.
Таблицы с примерами:
Менің
Біздің
Сенің
Сендердің
Сіздің
Сіздердің
Оның
Олардың
| жазу (прошедшее время)
жазғым келді
жазғымыз келді
жазғың келді
жазғыларың келді
жазғыңыз келді
жазғыларыңыз келді
жазғысы келді
жазғылары келді
| ішу (настоящее время)
ішкім келіп отыр
ішкіміз келіп отыр
ішкің келіп отыр
ішкілерің келіп отыр
ішкіңіз келіп отыр
ішкілеріңіз келіп отыр
ішкісі келіп отыр
ішкілері келіп отыр
| айту (переходное время)
айтқым келеді
айтқымыз келеді
айтқың келеді
айтқыларың келеді
айтқыңыз келеді
айтқыларыңыз келеді
айтқысы келеді
айтқылары келеді
|
|
Отрицание:
Менің
Біздің
Сенің
Сендердің
Сіздің
Сіздердің
Оның
Олардың
| жазу (прошедшее время)
жазғым келмеді
жазғымыз келмеді
жазғың келмеді
жазғыларың келмеді
жазғыңыз келмеді
жазғыларыңыз келмеді
жазғысы келмеді
жазғылары келмеді
| ішу (настоящее время)
iшкім келмей отыр
iшкімiз келмей отыр
iшкің келмей отыр
iшкілерің келмей отыр
iшкіңiз келмей отыр
iшкілеріңіз келмей отыр
iшкісi келмей отыр
iшкілері келмей отыр
| айту (переходное время)
айтқым келмейді
айтқымыз келмейді
айтқың келмейді
айтқыларың келмейді
айтқыңыз келмейді
айтқыларыңыз келмейді
айтқысы келмейді
айтқылары келмейді
|
|
С глаголом 'еді' образуется значение «хотел бы»:
Менің бүгін ертерек кеткім келіп еді. Я хотел бы сегодня пораньше уйти.
Смотрите ғы/гі, қы/кі+Притяж.окончания еді (Вспомогательный глагол еді)
Смотрите дополнительный материал: Желательное наклонение глагола (дополнение)
По данной теме:
© Татьяна Валяева, 20072024