Qaz
|
Неопределённая форма глагола
Тұйық рай
|
|
Автор: Татьяна Валяева
Озвучили: Камария Оразаева Айдана Қойшығұл Исеке (ISSAI, KazakhTTS2)
|
Глаголы в неопределённой форме (с суффиксом 'у' или 'ю') обозначают действие, процесс или состояние. Эта форма глагола не показывает ни времени, ни числа, ни лица.
айту говорить, говорение; оқу читать, чтение; кету уходить, уход
В отличие от русского языка в казахском языке к глаголу в неопределённой форме могут добавляться любые окончания существительных:
кездесуге к встрече, оқуымды моё чтение, оқуымен с его чтением
Склонение по падежам (падежи следуют в том порядке, как они изучаются на сайте, в учебниках – Атау, Ілік, Барыс, Табыс, Жатыс, Шығыс, Көмектес):
Атау септік
| бару
| келу
| оқу
| сөйлеу
|
Шығыс септік
| барудан
| келуден
| оқудан
| сөйлеуден
|
Жатыс септік
| баруда
| келуде
| оқуда
| сөйлеуде
|
Барыс септік
| баруға
| келуге
| оқуға
| сөйлеуге
|
Ілік септік
| барудың
| келудің
| оқудың
| сөйлеудің
|
Табыс септік
| баруды
| келуді
| оқуды
| сөйлеуді
|
Көмектес септік
| барумен
| келумен
| оқумен
| сөйлеумен
|
Примеры с притяжательными окончаниями:
ед. число | мн. число
|
менің баруым | біздің баруымыз
|
сенің баруың | сендердің баруларың
|
сіздің баруыңыз | сіздердің баруларыңыз
|
оның баруы | олардың барулары
|
| |
ед. число | мн. число
|
менің келуім | біздің келуіміз
|
сенің келуің | сендердің келулерің
|
сіздің келуіңіз | сіздердің келулеріңіз
|
оның келуі | олардың келулері
|
|
Склонение по падежам и лицам глагола 'айту' в единственном числе:
| 1 лицо
| 2 лицо
| 2 лицо, ув.форма
| 3 лицо
|
Атау септік
| айтуым
| айтуың
| айтуыңыз
| айтуы
|
Шығыс септік
| айтуымнан
| айтуыңнан
| айтуыңыздан
| айтуынан
|
Жатыс септік
| айтуымда
| айтуыңда
| айтуыңызда
| айтуында
|
Барыс септік
| айтуыма
| айтуыңа
| айтуыңызға
| айтуына
|
Ілік септік
| айтуымның
| айтуыңның
| айтуыңыздың
| айтуының
|
Табыс септік
| айтуымды
| айтуыңды
| айтуыңызды
| айтуын
|
Көмектес септік
| айтуыммен
| айтуыңмен
| айтуыңызбен
| айтуымен
|
Склонение по падежам и лицам глагола 'айту' во множественном числе:
| 1 лицо
| 2 лицо
| 2 лицо, ув.форма
| 3 лицо
|
Атау септік
| айтуымыз
| айтуларың
| айтуларыңыз
| айтулары
|
Шығыс септік
| айтуымыздан
| айтуларыңнан
| айтуларыңыздан
| айтуларынан
|
Жатыс септік
| айтуымызда
| айтуларыңда
| айтуларыңызда
| айтуларында
|
Барыс септік
| айтуымызға
| айтуларыңа
| айтуларыңызға
| айтуларына
|
Ілік септік
| айтуымыздың
| айтуларыңның
| айтуларыңыздың
| айтуларының
|
Табыс септік
| айтуымызды
| айтуларыңды
| айтуларыңызды
| айтуларын
|
Көмектес септік
| айтуымызбен
| айтуларыңмен
| айтуларыңызбен
| айтуларымен
|
Примеры (из разных разделов сайта):
Мен музыка тыңдауды ұнатамын. Мне нравится слушать музыку.
Бізге қатаң тәртіпте жұмыс істеуге тура келеді. Нам придётся работать в жёстком режиме.
Абай көшесіне қалай баруға болады? Как можно проехать до улицы Абая?
Балалардың үйді жинаулары керек. Детям дом убрать нужно.
При добавлении к неопределённой форме глагола окончаний местного падежа 'да, де' образуется форма, которая показывает настоящее продолжающееся действие. По своему значению данная форма идентична настоящему времени глагола (нақ осы шақ), образованному с помощью глаголов «тұру, жүру, отыру, жату». Вместо данной формы «инфинитив + да/де» правильнее употреблять Настоящее время глагола (Нақ осы шақ).
айтуда говорят, оқуда читают (учатся), істеуде работают
Мәскеуде қанша туыстарымыз оқуда? В Москве (сейчас) сколько наших родственников учится?
Қазіргі уақытта бұл аппарат сынақтардың соңғы сатысынан өткізілуде. В настоящее время этот аппарат находится на прохождении последней стадии испытаний.
Қазір еліміздегі оқушылардың барлығы қашықтан білім алуда. Сейчас все ученики нашей страны получают образование дистанционно.
Жаз маусымы басталғандықтан, көптеген ару артық салмақтан тез арылудың әдістерін іздеуде. Так как начался летний сезон, многие девушки ищут способы быстро сбросить лишний вес.
В основном данная форма употребляется в 3-ем лице, реже в 1-ом и 2-ом лице, тогда к глаголу добавляются Личные окончания-1:
Қазір Ыбырай Алтынсарин атындағы орта мектепте білім алудамын. Сейчас я получаю образование в средней школе имени Ибрая Алтынсарина.
Жазғы демалысымды пайдалы іспен өткізудемін. Я провожу (сейчас) летние каникулы с пользой.
Қазіргі таңда біз продюсерсіз жұмыс істеудеміз. В настоящее время мы работаем без продюсера.
Бүгінгі таңда қандай заң жобаларымен жұмыс істеудесіз? В настоящее время вы с какими законопроектами работаете?
По данной теме:
© Татьяна Валяева, 20072024