Казахский язык
Мынау, анау, бұл, сол...
Способы отрицания
Закон сингармонизма
Ответы на вопросы
Употребление причастий
Популярные конструкции
Вывески
Бойынша/сәйкес
Разбор грамматики
Новые слова
Полезные фразы
Предложения
Анекдоты
Новости
Диалоги
 Kaizen метод
 1 
 2 
 3 
 4 
 5 
 6 
 7 
 8 
 9 
 10 
 11 
 12 
 13 
 14 
 15 
 16 
 17 
 18 
 19 
 20 
 21 
 22 
 23 
 24 
 Онлайн-Марафон
 1 
 2 
 3 
 Қаз 
 

Онлайн-Марафон: Казахский язык за год

Страница 3  (дни с 41 по 60)

Автор: Андрей Якубин   Телеграм-канал «Казахский язык за год»

📅 41-КҮН / 41-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

🪑 ОТЫРУ — ЖАЙ ДЕМАЛЫС ЕМЕС
СИДЕТЬ — ЭТО НЕ ПРОСТО ОТДЫХ

📌 Глагол дня: отыру – сидеть

Отыру — күнделікті істейтін әрекет.
Сидение — это повседневное действие.

Біз сабақта, жұмыста, үстелде, көлікте, тіпті демалып жатқанда да отырамыз.
Мы сидим на уроках, на работе, за столом, в транспорте и даже во время отдыха.

Бірақ қалай отыратынымыз — денсаулығымызға тікелей әсер етеді.
Но то, как мы сидим — напрямую влияет на наше здоровье.

Арқа түзу, иық бос, аяқ толық жерге тіреліп, тізе 90° (тоқсан градус) бұрыштық өлшемде болуы керек.
Спина должна быть прямой, плечи — расслабленными, стопы — на полу, колени — под углом 90°.

Экран көз деңгейінде болуы керек.
Экран должен находиться на уровне глаз.

Ұзақ уақыт қозғалмай отыру қан айналымын баяулатып, бұлшықеттерді әлсіретеді.
Долгое неподвижное сидение замедляет кровообращение и ослабляет мышцы.

Сондықтан әр 30–60 (отыз - алпыс) минут сайын орныңнан тұрып, сәл жүріп немесе керіліп созылған пайдалы.
Поэтому полезно вставать каждые 30–60 минут, немного пройтись или потянуться.

Дұрыс отырмайтын адамның белі мен мойны тез шаршайды.
У того, кто сидит неправильно, быстро устают и поясница, и шея.

Өз денеңе жақсылық жасағың келсе — дұрыс отыруды үйрен.
Хочешь сделать добро своему телу — научись сидеть правильно.

📘 ГРАММАТИКА: ХАРАКТЕРИСТИКА ПО ДЕЙСТВИЮ

🧩 ПРИМЕР ИЗ ТЕКСТА:
Дұрыс отырмайтын адамның белі мен мойны тез шаршайды.
📌 У человека, который сидит неправильно, быстро устают поясница и шея.

«Дұрыс отырмайтын адам» — это причастный оборот:
→ человек, который неправильно сидит (не будет сидеть правильно / обычно не сидит правильно)

🛠 КАК ОБРАЗУЕТСЯ?
Берём глагол → добавляем отрицание –ма/–ме → добавляем суффикс –йтын / –йтін (будущее причастие) → ставим перед существительным.

🧩 Пример:
отыру (сидеть) → отырмау (не сидеть) → отырмайтын адам = человек, который не сидит

Если нужно добавить наречие (как именно?), ставим его перед глаголом:
дұрыс отырмайтын адам = человек, который неправильно сидит

📑 ДРУГИЕ ПРИМЕРЫ:
Тыныш сөйлемейтін бала
ребёнок, который не говорит спокойно
Баяу жүрмейтін адам
человек, который не ходит медленно
Ұқыпты жазбайтын оқушы
ученик, который не пишет аккуратно
Абайлап тыңдамайтын бала
ребёнок, который не слушает внимательно
Тиянақты жұмыс істемейтін қызметкер
сотрудник, который не работает добросовестно


📅 42-КҮН / 42-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

🍚 КҮРІШТІ ҚАЛАЙ ПІСІРЕДІ?
КАК СВАРИТЬ РИС?

📌 Глагол дня: пісіру – варить, печь

Күріш — әлемдегі ең ежелгі әрі кең таралған тағамдардың бірі.
Рис — одно из самых древних и распространённых блюд в мире.

Оны Азияда да, Америкада да, басқа құрлықтарда да күнделікті тұтынады.
Его ежедневно едят в Азии, Америке и на других континентах.

Күрішті қайнату оңай сияқты көрінсе де, оны дәмді етіп пісіру — нағыз шеберлік.
Хотя варка риса кажется простой, приготовить его вкусно — настоящее мастерство.

Алдымен күрішті жақсылап жуыңыз — бұл артық крахмалды кетіреді.
Сначала хорошо промойте рис — это удалит лишний крахмал.

Сосын 1 стақан күрішке 1,5–2 (бір жарым – екі) стақан су құйып, аздап тұз қосыңыз.
Затем на 1 стакан риса налейте 1,5–2 стакана воды и добавьте немного соли.

Орташа отта қайнағанша қыздырып, содан кейін қақпағын жауып, баяу отта 15–18 (он бес – он сегіз) минут қайнатыңыз.
Доведите до кипения на среднем огне, затем закройте крышкой и варите на медленном огне 15–18 минут.

Отты өшіргеннен кейін қақпағын ашпай, 10 (он) минут тынықтырып қойыңыз.
После выключения огня не открывайте крышку и дайте постоять 10 минут.

Бұл күріштің толық пісіп, жұмсаруына көмектеседі.
Это помогает зерну полностью приготовиться и стать мягким.

Соңында күрішті шанышқымен жайлап араластырыңыз.
В конце аккуратно перемешайте рис вилкой.

Жақсы піскен күріш — кез келген тағамға таптырмас қоспа.
Хорошо сваренный рис — отличная основа для любого блюда.

Сондықтан күрішті дәмді етіп пісіру — үйренуге тұрарлық пайдалы өнер.
Поэтому варить вкусный рис — это полезный навык, который стоит освоить.

📘 ГРАММАТИКА: Спряжение глагола «ПІСІРУ» по временам и лицам

📝 Давайте разберём, как спрягается глагол «пісіру» (варить, печь).
Формы образуются с помощью личных окончаний (–мын, –сың, –сыз...) и вспомогательных слов (жатыр, жоқ и др.).

🔷 БУДУЩЕЕ / НЕОПРЕДЕЛЁННОЕ ВРЕМЯ
Мен пісірeмін (Я сварю, варю) / пісірмеймін (Я не сварю, не варю)/ пісірeмін бе? (Я сварю?)
Сен (Ты) пісірeсің / пісірмейсің / пісірeсің бе?
Сіз (Вы) пісірeсіз / пісірмейсіз / пісірeсіз бе?
Біз (Мы) пісірeміз / пісірмейміз / пісірeміз бе?
Сендер (Вы - ровесники) пісірeсіңдер / пісірмейсіңдер / пісірeсіңдер ме?
Сіздер (Вы - уважительная форма) пісірeсіздер / пісірмейсіздер / пісірeсіздер ме?
Ол (Он) пісірeді / пісірмейді / пісірe ме?
Олар (Они) пісірeді / пісірмейді / пісірe ме?

🔸 НАСТОЯЩЕЕ ВРЕМЯ
Мен пісіріп жатырмын (Я сейчас варю) / пісіріп жатқан жоқпын / пісіріп жатырмын ба?
Сен пісіріп жатырсың / пісіріп жатқан жоқсың / пісіріп жатырсың ба?
Сіз пісіріп жатырсыз / пісіріп жатқан жоқсыз / пісіріп жатырсыз ба?
Біз пісіріп жатырмыз / пісіріп жатқан жоқпыз / пісіріп жатырмыз ба?
Сендер пісіріп жатырсыңдар / пісіріп жатқан жоқсыңдар / пісіріп жатырсыңдар ма?
Сіздер пісіріп жатырсыздар / пісіріп жатқан жоқсыздар / пісіріп жатырсыздар ма?
Ол пісіріп жатыр / пісіріп жатқан жоқ / пісіріп жатыр ма?
Олар пісіріп жатыр / пісіріп жатқан жоқ / пісіріп жатыр ма?

▪️ ПРОШЕДШЕЕ ВРЕМЯ
Мен пісірдім (Я сварил) / пісірген жоқпын / пісірдім бе?
Сен пісірдің / пісірген жоқсың / пісірдің бе?
Сіз пісірдіңіз / пісірген жоқсыз / пісірдіңіз бе?
Біз пісірдік / пісірген жоқпыз / пісірдік пе?
Сендер пісірдіңдер / пісірген жоқсыңдар / пісірдіңдер ме?
Сіздер пісірдіңіздер / пісірген жоқсыздар / пісірдіңіздер ме?
Ол пісірді / пісірген жоқ / пісірді ме?
Олар пісірді / пісірген жоқ / пісірді ме?


📅 43-КҮН / 43-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

👂 ТЫҢДАЙ БІЛУДІҢ КҮШІ
СИЛА УМЕНИЯ СЛУШАТЬ
(Маршалл Розенбергтің «Зорлықсыз қарым-қатынас» кітабы бойынша)
(По книге Маршалла Розенберга «Ненасильственное общение»)

📌 Глагол дня: тыңдау – слушать

Көбіне біз тоқтамай сөйлей береміз, әңгімелесушінің ішкі жан-дүниесін түсінуге де тырыспаймыз.
Часто мы не замолкаем, и не стремимся понять внутренний мир собеседника.

Шынайы тыңдау — бұл сын айтпау және адамның жанын түсіну.
Истинное слушание — это отказ от оценки и принятие голоса души.

Розенберг бұл әрекетті төрт қадаммен сипаттайды:
Розенберг описывает этот процесс в четырёх шагах:

Бақылау, сезім, қажеттілік, өтініш.
Наблюдение, чувство, потребность, просьба.

Мұндай қарым-қатынас тәсілі өзімізді де, өзгелерді де тереңірек түсінуге көмектеседі.
Такой способ общения помогает нам глубже понять и себя, и другого.

Шынайы жанашырлық – біреуді шын ниетпен тыңдау үшін ақыл мен жүректі тыныштандыруды талап етеді.
Истинная эмпатия требует освободить ум и сердце, чтобы слушать с искренним участием.

Ол былай дейді:
Он говорит:

«Біз тыңдап отырмыз деп ойлаған сәтте, шын мәнінде тек өзіміздің сөйлейтін кезімізді күтіп отырамыз».
«Когда нам кажется, что мы слушаем, мы на самом деле просто ждём своей очереди говорить».

Басқаның сезімін түсіну – оған не қажет екенін аңғару.
Понять чувства другого — значит распознать его потребности.

Өзіміздің сезіміміз бен қажеттілігімізді өтініш ретінде айту — бұл бұйрық емес, сыйластыққа негізделген әңгіме.
А выражение своих чувств и потребностей в форме просьбы — это не приказ, а общение на основе уважения.

Мұндай қарым-қатынас сенім, мейірімділік пен жан тыныштығын тудырады.
Такое взаимодействие рождает доверие, доброту и душевное спокойствие.

📘 ГРАММАТИКА: Падежные окончания у глаголов (инфинитив)
В казахском языке глаголы в неопределённой форме (инфинитив, форма на -у) могут получать падежные окончания, как и существительные. Это возможно, потому что такая форма глагола обозначает действие как объект — например, "слушание", "говорение", "письмо".

🧐 Чтобы правильно использовать падеж, нужно:
🔹Посмотреть, какой глагол или контекст управляет этим инфинитивом;
🔹Определить, какой вопрос задаётся к действию (нені? неге? неде? неден?) — он и подскажет нужный падеж.
🔹Глагол в инфинитиве мысленно сделать существительным, это тоже поможет понять его падеж.

📌 Пример из текста:
Шынайы жанашырлық – біреуді шын ниетпен тыңдау үшін ақыл мен жүректі тыныштандыруды талап етеді.
тыныштандыруды — инфинитив от "успокаивать", стоит в винительном падеже (нені? — что?)
Управляющий глагол талап етеді — «требует», он требует что? → винительный падеж.

📚 Примеры инфинитивов в разных падежах:
✅ Атау септік (именительный падеж)
Оқу пайдалы. — Учёба полезна.(оқу — учиться)
✅ Барыс септік (дательный падеж)
Жазуға тырысамын. — Стараюсь писать.(жазуға — чтобы писать)
✅ Табыс септік (винительный падеж)
Кітап оқуды ұнатамын. — Люблю читать книги.(оқуды — чтение)
✅ Жатыс септік (местный падеж)
Оқуда қате болған жоқ. — В учёбе не было ошибок.(оқуда — в процессе учёбы)
✅ Шығыс септік (исходный падеж)
Оқудан жалықтым. — Устал от учёбы.(оқудан — от учёбы)
✅ Көмектес септік (творительный падеж)
Оқумен айналысады. — Занимается учёбой.(оқумен — с занятием учёбой)


📅 44-КҮН / 44-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

🕓 ДИАЛОГ: НЕГЕ ТАҒЫ ДА КЕШІКТІҢ?
ПОЧЕМУ ТЫ СНОВА ОПОЗДАЛ?

📌 Глагол дня: келу – приходить

Кешегі түнде фильм көріп ұйықтап қалыппын. Жұмысқа кешігіп келдім, басшым қарсы алды.
Вчера ночью смотрел фильм и проспал. Пришёл на работу с опозданием, меня встретил руководитель.

— Сәлем! Неге кешігіп келдің?
— Привет! Почему пришёл с опозданием?

— Яғни, жолда... кептеліс болды.
— Ну... была пробка на дороге.

— Бұл бірінші рет емес қой. Соңғы уақытта жиі кешігіп жүрсің.
— Это же не в первый раз. В последнее время ты часто опаздываешь.

— Иә, кешіріңіз. Ертерек шығуға тырысамын.
— Да, извините. Постараюсь выходить раньше.

— Саған бірнеше сұрақ қойсам бола ма? Қай уақытта ұйықтайсың?
— Можно задать тебе несколько вопросов? Во сколько ложишься спать?

— Әдетте түн жарымынан кейін. Кейде ұзаққа дейін ұйықтай алмаймын.
— Обычно после полуночи. Иногда долго не могу уснуть.

— Киім мен сөмкеңді кешке дайындап қоясың ба?
— Готовишь одежду и сумку с вечера?

— Жоқ, бәрін таңертең істеймін. Сол себепті асығамын.
— Нет, всё делаю утром. Поэтому спешу.

— Бәлкім, осы нәрселерді қайта қарастырғаның дұрыс болар. Бұл менің жеке ұсынысым! Ал мен өзім таңертең жақсы музыка қосамын.
— Возможно, тебе стоит пересмотреть эти вопросы. Это мой личный совет! А ещё лично я включаю с утра хорошую музыку.

— Музыка тыңдау ма? Қызық екен, байқап көрейін. Ал жұмысқа уақытында келуге музыка қалай көмектеседі?
— Слушать музыку? Интересно, попробую. А как музыка помогает приходить вовремя на работу?

— Егер таң жағымды басталса, үйден шығу оңай болады. Бұл көңілді болуға, сол арқылы тезірек қимылдауға көмектеседі.
— Если утро начинается приятно, меньше сопротивления выходить. Это помогает двигаться веселее, а значит и быстрее.

— Қызық екен, мен бұл туралы ойланбаппын. Рақмет. Енді алдын ала дайындалып, ертерек ұйықтауға тырысамын.
— Интересно, я об этом не задумывался. Спасибо. Теперь буду готовиться заранее и стараться ложиться пораньше.

— Жақсы. Іске сәт! — Хорошо. Удачи!

📘 ГРАММАТИКА: БОЛЖАЛДЫ КЕЛЕР ШАҚ
Будущее предположительное время глагола

📝 Пример из текста
Бәлкім, осы нәрселерді қайта қарастырғаның дұрыс болар.
Возможно, тебе стоило бы пересмотреть эти вещи. ( Қайта қарастырған дұрыс - Стоит пересмотреть)

🔍 Что это?
Форма, выражающая предположение, вероятность, мягкий совет или неуверенное ожидание.
Переводится как: «возможно», «наверное», «было бы правильно», «может быть».

🛠 Как образуется (утвердительная форма)
Схема:
основа глагола + ар / ер / р + личное окончание

Примеры:
– Мен жазармын — возможно, я напишу
– Сен сөйлерсің — возможно, ты скажешь
– Ол келер — может быть, он придёт
– Біз оқырмыз — возможно, мы прочитаем
– Сендер күлерсіңдер — возможно, вы посмеётесь

🚫 Отрицательная форма
Схема:
основа глагола + суффикс отрицания (ма/ме, ба/бе, па/пе) + с + личное окончание

Примеры:
– Мен жазбаспын — возможно, я не напишу
– Сен айтпассың — возможно, ты не скажешь
– Ол келмес — может быть, он не придёт
– Біз көрмеспіз — возможно, мы не увидим
– Сендер бермессіңдер — может быть, вы не дадите


📅 45-КҮН / 45-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

📚 НАҚТЫ ӘРІ ЖЕҢІЛ 5 СЕБЕП — НЕГЕ ОҚУ ТІЛДІ ҮЙРЕНУДІҢ ЕҢ ЖЫЛДАМ ЖОЛЫ
5 ПРИЧИН: ПОЧЕМУ ЧТЕНИЕ — САМЫЙ БЫСТРЫЙ СПОСОБ ВЫУЧИТЬ ЯЗЫК

📌 Глагол дня: оқу – читать

Шет тілін меңгерудің ең тиімді жолы — оқу.
Самый эффективный способ выучить иностранный язык — это чтение.

Бұл сөздік қорды байытады және грамматиканы қарапайым түрде үйренуге көмектеседі.
Оно обогащает словарный запас и помогает усвоить грамматику естественным образом.

Тыңдау мен сөйлеу дағдылары да жақсарады.
Также улучшаются навыки слушания и говорения.

Күн сайын аздап оқысаң, нәтиже айқын болады.
Если читать понемногу каждый день — результат будет очевиден.

1. Сөздерді қолдану барысында үйреніледі.
1. Слова изучаются в контексте.

Мағынасы арқылы түсініп, жаттамай-ақ есте сақтауға болады.
Понимаешь через смысл и запоминаешь без зубрёжки.

2. Сен грамматиканы сезіне бастайсың.
2. Ты начинаешь чувствовать грамматику.

Сөйлемнің құрылымы ойға келе бастайды — ешқандай ережесіз-ақ қолдана бастайсың.
Структура предложений укладывается в сознании — начинаешь использовать её без правил.

3. Тыңдау оңайлайды.
3. Восприятие на слух упрощается.

Оқыған сөзіңді естіген кезде, жеңіл түсінесің, бірден құлаққа таныс болады.
Когда слышишь слово, которое читал — легче узнаёшь, оно звучит знакомо.

4. Сөйлеу жеңілдейді.
4. Говорить становится легче.

Көп оқыған сайын ойыңды еркін жеткізесің және сөз тіркестері есте қалады.
Чем больше читаешь, тем свободнее выражаешь мысли, словосочетания запоминаются.

5. Мәтінге кірісіп кеткенде, тіл үйреніп жатқаныңды ұмытып кетесің.
5. Погружаясь в текст, забываешь, что учишь язык.

Қызықты мәтін баурап алады — тілді меңгеру жеңілдейді.
Интересный текст дарит удовольствие — язык учится легче.

📘 ГРАММАТИКА: УСИЛИТЕЛЬНЫЕ ЧАСТИЦЫ

🔹 Примеры из текста:
Жаттамай-ақ есте сақтауға болады.
Можно запомнить, даже не заучивая.
Ешқандай ережесіз-ақ қолдана бастайсың.
Начинаешь использовать даже без правил.

📖 В казахском языке есть особые частицы (күшейткіш шылаулар), которые усиливают эмоции, подчёркивают важность или делают речь выразительнее.

1. Конкретизирующие частицы (нақтылық демеулiктер):
-ғой / -қой — же, ведь, ты же знаешь
Частицы 'ғой/қой' придают высказыванию значение законченности и утвердительности.
➤ Бұл дұрыс қой. — Это ведь правильно.
➤ Сен айттың ғой. — Ты же сам сказал.
➤ Бәрі жақсы болады ғой. — Всё ведь будет хорошо.

2. Усилительные частицы (күшейткіш демеуліктер):
ай – эмоции, восхищение, сожаление, акцент, ох, эх, ах
➤ Ай, шіркін, жастық шақ-ай! — Ах, молодость!
➤ Қарағым-ай. – Эх, милый мой.
➤ Жаным-ай. – Ох, душа моя.

ау – удивление, укор, эмоции (а? ну и?) (удивление, сожаление)
➤ Не істеп жатырсың, ау? — Что ты делаешь-то, а?
➤ Бұл қандай тамаша, ау! — Какое же это чудо!
➤ Сен де қызықсың, ау! — Ну ты и даёшь!

ақ – прямо, именно, даже, уже (усиливает значение)
➤ Қазір-ақ барамын. — Пойду прямо сейчас.
➤ Саған-ақ сенемін. — Доверяю только тебе.
➤ Үйден-ақ көрінеді. — Видно уже из дома.

Частица 'ақ' может быть как усилительной, так и ограничительной со значением "только, лишь".
➤ Бір-ақ кiтап қалды. – Одна только книга осталась.
➤ Үш-ақ адам. – Только три человека.
➤ Алманың бесеуi-ақ қалыпты. – Только пять яблок осталось.


📅 46-КҮН / 46-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

😡 ЖЕК КӨРУДІ ЖАҚСЫЛЫҚҚА АЙНАЛДЫРУҒА БОЛА МА?
МОЖНО ЛИ ПРЕВРАТИТЬ НЕНАВИСТЬ В СИЛУ ДОБРА?

📌 Глагол дня: жек көру – ненавидеть

Жек көру — ашу мен жиіркеніштен, қорқыныштан тұратын күрделі сезім.
Ненависть — это сложное чувство, состоящее из гнева, отвращения и страха.

Бұл сезім адамға қиындық туындағанда, әділетсіздікке ұшырағанда немесе өз құндылықтары тапталған кезде пайда болады.
Это чувство возникает у человека, когда он сталкивается с трудностями, становится жертвой несправедливости или когда попираются его ценности.

Көп жағдайда «біз» және «олар» деп жекелену жек көрушілікке әкеледі.
Во многих случаях разделение на «мы» и «они» приводит к ненависти.

Жек көру — біреуді не бір нәрсені толық қабылдай алмау, оған қарсылық білдіру сезімі.
Ненависть — это чувство полного неприятия кого-то или чего-то, выражающееся в сопротивлении или отторжении.

Ол сөз арқылы шабуылдаудан бастап, оңашалану мен қатыгездікке дейін әртүрлі түрде көрінеді.
Она проявляется по-разному — от словесных нападок до изоляции и жестокости.

Дегенмен бұл сезімді дұрыс арнаға бұруға болады.
Тем не менее, это чувство можно направить в правильное русло.

Жек көру — бейтарап күш.
Ненависть — это нейтральная энергия.

Оны жойып жіберу үшін емес, өзгеріс енгізуге қолдануға болады:
Её можно использовать не для разрушения, а для перемен:

Зиянды әдетті жек көру — өзіңді өзгертуге мотивация береді.
Ненависть к вредной привычке — мотивация изменить себя.

Әділетсіздікті жек көру — құқық үшін күресуге түрткі болады.
Ненависть к несправедливости — толчок к борьбе за права.

Қауіпті идеяларды жек көру — білімді таратуға, ақиқатты қорғауға итермелейді.
Ненависть к опасным идеям побуждает распространять знания и защищать истину.

📘 ГРАММАТИКА: Временные конструкции –ған / –ген / –қан / –кен + кезде, –ғанда / –генде / –қанда / –кенде

🧩 ПРИМЕР ИЗ ТЕКСТА
Құндылықтары тапталған кезде бұл сезім пайда болады.
👉 Это чувство возникает, когда попираются его ценности.

📌 Форма –ған кезде и её варианты (–ген, –қан, –кен) переводится как "в момент, когда..." и обозначает время действия.
🛠 Строится из причастия прошедшего времени + слово кезде.

🔁 АЛЬТЕРНАТИВА - РАЗГОВОРНАЯ ФОРМА
Вместо кезде можно использовать короткое окончание: –ғанда –генде –қанда –кенде

🛠 СХЕМА ОБРАЗОВАНИЯ
[ГЛАГОЛ] + –ған / –ген / –қан / –кен + –да / –де
🔹 Это конструкция, которая означает «когда...»
🔹 Образуется от причастия прошедшего времени + суффикс –да / –де (местный падеж)

📌 ПРИМЕРЫ
▪️ Мен үйге кірген кезде, анам тамақ пісіріп жатты.
▪️ Мен үйге кіргенде, анам тамақ пісіріп жатты.

Когда я зашёл домой, мама готовила еду.

▪️ Ол сөйлеп жатқан кезде, бәрі үндемей қалды.
▪️ Ол сөйлеп жатқанда, бәрі үндемей қалды.

Когда он говорил, все замолчали.

▪️ Құндылықтары тапталған кезде бұл сезім пайда болады.
▪️ Құндылықтары тапталғанда бұл сезім пайда болады.

Когда попираются его ценности, возникает это чувство.

▪️ Өткен кезде мен сені көрмей қалдым.
▪️ Өткенде мен сені көрмей қалдым.

Когда всё прошло, я тебя не заметил.

▪️ Сен күлген кезде, менің көңілім көтеріледі.
▪️ Сен күлгенде, менің көңілім көтеріледі.

Когда ты смеёшься, у меня поднимается настроение.


📅 47-КҮН / 47-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

📴 ӨТКЕНІҢДІ ӨШІРЕ АЛМАСАҢ — ОНЫ АЛМАСТЫР
ЕСЛИ НЕ МОЖЕШЬ СТЕРЕТЬ СВОЁ ПРОШЛОЕ — ЗАМЕНИ ЕГО

📌 Глагол дня: өшіру – выключать, стирать, гасить

Кейде жағымсыз ойлар мен ауыр естеліктер өмір сүруге кедергі келтіреді.
Иногда неприятные мысли и тяжёлые воспоминания мешают жить.

Ал жүректегі ауыр ойларды мүлде өшіріп тастау мүмкін емес.
А полностью стереть тяжёлые мысли из сердца — невозможно.

Ендеше не істеу керек? Өткен өміріңнің тұтқыны болмай, теріс ойлардың жетегінде кетпес үшін не істеу керек?
Так что же делать? Что нужно, чтобы не быть пленником прошлого и не оставаться под влиянием негативных мыслей?

Ол үшін өмірімізді жаңа оқиғалармен, жаңа адамдармен және жаңа мақсаттармен толықтыруды үйренуіміз керек.
Для этого нам следует научиться наполнять свою жизнь новыми событиями, людьми и целями.

Сені қажытқан нәрселерден де маңызды, саған күш пен шабыт беретін жаңа дүниелер табылмайынша, санадағы «арамшөптер» қайтадан өсіп шыға береді.
Пока ты не найдёшь нечто более важное, чем то, что тебя истощает — что-то, что даст тебе силу и вдохновение — сорняки в сознании будут расти снова.

Өмір сүруге тұрарлық нәрсені тап. Өміріңді сол адамдар мен сол істерге арна.
Найди то, ради чего стоит жить. Посвяти свою жизнь этим делам и людям.

Өмір сүруге тұрарлық нәрсеге назар аударып, соның айналасына оқиғалар мен жоспарлар құра отырып, өмір сүруге кедергі келтіретін нәрселердің әсерін азайтасың.
Фокусируясь на том, ради чего стоит жить, создавая вокруг этого события и планы, ты уменьшаешь влияние того, что мешает тебе жить.

📘 ГРАММАТИКА: -ден де — "более, чем"

🧩 Пример из текста:
Сені қажытқан нәрселерден де маңызды, саған күш пен шабыт беретін жаңа дүниелер табылмайынша, санадағы «арамшөптер» қайтадан өсіп шыға береді.
👉 Пока ты не найдёшь нечто более важное, чем то, что тебя истощает, в голове будут снова прорастать «сорняки».

📌 Что означает -ден де?
Это конструкция сравнения. Она означает, что одно — важнее, сильнее, ценнее, лучше — чем другое.

🛠 Как строится фраза?
🔹 -ден / -дан / -тан / -тен — указывает, с чем сравнивается (в русском — «чем»)
- де — усиливающая частица, добавляет значение «ещё», «даже»

🔹 После этой конструкции ставится прилагательное. Оно может быть:
— либо с суффиксом сравнения -рақ, -рек, -лау, -леу (жақсырақ, үлкенірек, сабырлылау, жеңілдеу)
— либо уже сравнительное по смыслу (маңызды, құнды, артық и др.), такие слова выражают превосходство без суффикса.

📌 Устойчивые выражения:
✔️ Денсаулық байлықтан да маңызды.
Здоровье важнее богатства.
✔️ Кешірім кек алудан да абзал.
Прощение благороднее мести.
✔️ Іс сөзден де маңызды.
Дело важнее слов.
✔️ Уақыт ақшадан да қымбат.
Время дороже денег.

📌 Примеры с суффиксами -рақ / -рек:
✔️ Бүгінгі күн кешегіден де жылырақ.
Сегодняшний день теплее, чем вчерашний.
✔️ Бұл үй ана үйден де кеңірек.
Этот дом просторнее, чем тот.
✔️ Жаңа жоспар ескісінен де тиімдірек.
Новый план эффективнее старого.

📌 Примеры с суффиксами -лау / -леу:
✔️ Ол менен де сабырлылау.
Он спокойнее меня.
✔️ Бұл әдіс бұрынғысынан да жеңілдеу.
Этот способ проще прежнего.
✔️ Бұл бала басқалардан да ақылдылау.
Этот ребёнок умнее других.


📅 48-КҮН / 48-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

💨 ЖЕЛ ҚАЛАЙ ПАЙДА БОЛАДЫ?
АК ВОЗНИКАЕТ ВЕТЕР?

📌 Глагол дня: соғу – дуть (о ветре)

Жел — бұл ауаның жер бетінде бір орыннан екінші орынға қозғалуы.
Ветер — это движение воздуха по поверхности Земли с одного места на другое.

Ол Күннің Жерді біркелкі қыздырмауынан туындайды.
Он возникает из-за неравномерного нагрева Земли Солнцем.

Мысалы, күн экваторды көбірек қыздырса, полюстер мен теңіз жағалары суық болып қалады.
Например, Солнце сильнее нагревает экватор, а полюса и морские побережья остаются холодными.

Жылы ауа жеңіл болғандықтан жоғары көтеріледі, ал оның орнын ауыр, суық ауа басады.
Тёплый воздух, будучи лёгким, поднимается вверх, а его место занимает холодный и тяжёлый воздух.

Осы ауысу кезінде ауа ағысы — яғни жел соғып, қозғалысқа түседі.
Во время этого перемещения возникает поток воздуха — ветер дует и начинает движение.

Желдің бағытына Жердің өз осінен айналуы әсер етеді.
На направление ветра влияет вращение Земли вокруг своей оси.

Бұл құбылыс Кориолис күші деп аталады.
Это явление называется силой Кориолиса.

Сонымен қатар, таулар, жазықтар, ормандар мен ғимараттар да желдің бағыты мен күшіне әсерін тигізеді.
Кроме того, горы, равнины, леса и здания тоже влияют на силу и направление ветра.

Ашық жазық далаларда жел қатты соғады, ал орман ішінде баяу соғады.
В открытых степях ветер дует сильно, а в лесу — слабо.

Жел — табиғаттың маңызды құбылысы.
Ветер — важное природное явление.

Ол бұлттарды қозғалтады, жаңбыр мен қар әкеледі, кемелерді жүздіріп, жел диірмендерін айналдырады.
Он двигает облака, приносит дождь и снег, заставляет плыть корабли и вращает ветряные мельницы.

Кейде жел тыныш, ал кейде өте қатты соғады.
Иногда ветер тихий, а иногда дует очень сильно.

📘 ГРАММАТИКА: Себеп-салдар салалас сөйлемдер
(Причинно-следственные предложения)

🧩 Пример из текста: Жылы ауа жеңіл болғандықтан жоғары көтеріледі, ал оның орнын ауыр, суық ауа басады.
Поскольку тёплый воздух лёгкий, он поднимается вверх, а его место занимает холодный воздух.

📖 -ғандықтан / -гендіктен — это суффиксы, которые выражают причину действия.
Они соединяют два действия в одно причинно-следственное предложение:
👉 Почему? Потому что...

🛠 Как строится:
етістік (глагол) + -ған / -ген + -дықтан / -діктен

Примеры образования:
- болу (быть) → болғандықтан — потому что был / так как был
- келу (приходить) → келгендіктен — потому что пришёл
- жауу (идти — о дожде) → жауғандықтан — потому что шёл дождь

📑 Примеры предложений:
Ол ауырғандықтан, сабаққа келген жоқ.
Потому что он болел, он не пришёл на урок.

Жаңбыр жауғандықтан, далаға шықпадық.
Из-за дождя мы не вышли на улицу.

Көлік бұзылғандықтан, кешігіп қалдық.
Мы опоздали, потому что машина сломалась.

Күн суық болғандықтан, бәрі жылы киінді.
Поскольку было холодно, все оделись тепло.

Интернет өшіп қалғандықтан, тапсырманы жібере алмадым.
Поскольку отключили интернет, я не смог отправить задание.


📅 49-КҮН / 49-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

💧 ЖУЫНУ — ТЕК ТАЗАЛЫҚ ЕМЕС
УМЫВАНИЕ — ЭТО НЕ ТОЛЬКО ЧИСТОТА

📌 Глагол дня: жуыну – умываться

Бала күнімде таңертең жуынуды ұната қоймайтынмын — бұл уақытты босқа кетіру сияқты көрінетін.
В детстве я не любил умываться по утрам — казалось, это тратит время.

Өссем де бірақ менің әдетім сол күйінде қалып қойды — таңертең автоматты түрде жуынамын.
Я вырос, привычка осталась со мной — я умываюсь утром автоматически.

Бұл іс тек тазалық үшін ғана емес, сергектік үшін де қажет.
Эта процедура нам нужна не только для чистоты, но и для бодрости.

Жуыну кезінде біз ұйқыдан оянып, есімізді жиғандай боламыз — бұған су жақсы көмектеседі.
Во время умывания мы как будто включаемся, приходим в себя после сна — вода в этом хорошо помогает.

Кейбіреулер салқын сумен жуынғанды ұнатады, ал басқалар жылы не орташа сумен жуынғанды жөн көреді.
Некоторые любят умываться холодной водой, а другие предпочитают тёплую или среднюю.

«Жапон мәдениетінде таңғы жуыну — ерекше рәсім: су тек денені емес, ойды да тазартады деп есептеледі.»
«В японской культуре утреннее умывание — это особый ритуал: считается, что вода очищает не только тело, но и мысли.»

Мен бұған кейде келісемін. Жұмыста кейде ойымды жинақтап, өзімді ретке келтіру үшін жуынатын кездерім болады.
С этим я порой соглашаюсь. Я иногда умываюсь на работе, когда мне нужно собраться и привести мысли в порядок.

Дәліздегі жуынатын бөлмеге кіріп, салқын сумен бетімді жуғанда, басымдағы ойлар бірден реттеле бастайды.
Зашёл в ванную комнату, умыл лицо прохладной водой — и мысли в голове сразу пришли в порядок.

📘 ГРАММАТИКА: Өздік етістіктер / Возвратные глаголы в казахском языке

🤔 Сегодня мы разберем возвратные глаголы, тк. жуыну это возвратный глагол.
📖 Өздік етістік — это глагол, который показывает, что действие совершается над самим собой.
Они отвечают на вопрос: «Кімнің үстінен? Өзінің үстінен» (над кем совершается действие? Над собой).

🔁 В русском языке им соответствуют глаголы с -ся:
умываться, одеваться, прятаться, укрываться, мыться, лечь, вставать и т.д.
🛠 етістік (глагол) + -ыну / -іну / -ну / -үну

📑 Примеры: жуу → жуыну — мыть → умываться
кию → киіну — надевать → одеваться
тағу → тағыну — пристёгивать → надеваться (аксессуар)
шешу → шешіну — снимать → раздеваться
жасыру → жасырыну — прятать → прятаться
көму → көміну — закапывать → зарываться
ілу → іліну — вешать → повиснуть, зацепиться
жабу → жабыну — закрывать → укрываться
қарау → қарану — смотреть → осматриваться
сүрту → сүртіну — тереть → вытираться
тию → тиіну — касаться → прикоснуться
шайқау → шайқану — трясти → трястись
орау → орану — заворачивать → закутаться
иіскеу → иіскіну — нюхать → нюхаться
сүю → сүйіну — прижимать → прижаться
ұру → ұрыну — ударить → натолкнуться
ену → еніну — входить → вползти, проникнуть
шегу → шегіну — отталкивать → отступить
тарту → тартыну — тянуть → отстраняться
жантайю → жантайыну — прилечь → лечь набок
қыстыру → қыстырыну — вставлять → втиснуться
тығу → тығыну — засовывать → спрятаться
сіңіру → сіңіну — впитывать → впитаться
жайғастыру → жайғасыну — размещать → разместиться


📅 50-КҮН / 50-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

🗣 ҚАЛАЙ ШЕТ ТІЛІНДЕГІ СӨЙЛЕУДІ ТҮСІНУГЕ ҮЙРЕНУГЕ БОЛАДЫ?
КАК НАУЧИТЬСЯ ПОНИМАТЬ ИНОСТРАННУЮ РЕЧЬ?

📌 Глагол дня: түсіну – понимать

Стив Крашеннің айтуынша, тіл үйренудің кілті - түсінікті болатын материал.
По словам Стивена Крашена, ключ к изучению языка - это понятный материал.

Адам 90–95% (тоқсан-тоқсан бес пайыз) түсінсе, қалғанын ми өзі болжайды.
Если человек понимает 90–95 %, остальное мозг способен угадать.

Бұл - тілді қарапайым түрде меңгерудің ең тиімді жолы.
Это - самый естественный и эффективный способ освоить язык.

Түсіну үшін, алдымен жеңіл әрі қызықты фильм, мультфильм немесе подкаст таңда.
Чтобы начать понимать, сначала выбери лёгкий и интересный фильм, мультфильм или подкаст.

Материал таныс болсын, бірақ аздап жаңа сөздер де кездессін.
Пусть материал будет в целом знакомым, но с небольшим количеством новых слов.

Күн сайын 15–30 (он бес - отыз) минут тыңда.
Слушай каждый день по 15–30 минут.

Алдымен субтитрмен, кейін - субтитрсіз.
Сначала с субтитрами, потом - без них.

Жеке сөздерге емес, жалпы мағынаға мән бер.
Обращай внимание не на отдельные слова, а на общий смысл.

Қайталап тыңдау да пайдалы - әр тыңдауда жаңа нәрсені түсіне бастайсың.
Повторное прослушивание тоже полезно - с каждым разом начинаешь понимать что-то новое.

Ми тілдік құрылымды өзі қалыптастырады.
Мозг сам формирует языковые шаблоны.

Уақыт өте келе, сен жай ғана тыңдамайсың, түсініп тыңдай бастайсың.
Со временем ты перестанешь просто слушать - начнёшь слушать с пониманием.

Тыңдауды әдетке айналдыр - шет тілін бір күні өзің түсініп кеткеніңді байқамай қаласың.
Сделай слушание привычкой - и однажды сам не заметишь, как начнёшь понимать иностранную речь.

📘 ГРАММАТИКА: БҰЙРЫҚ РАЙ
Повелительное наклонение в казахском языке

🧩 Пример из текста:
Материал таныс болсын, бірақ аздап жаңа сөздер де кездессін.
Пусть материал будет знакомым, но пусть встретятся и немного новых слов.

📖 Бұйрық рай — форма, которая выражает:
🔹 приказ (Бар! — Иди!)
🔹 просьбу (Келіңіз! — Придите!)
🔹 предложение к действию (Кетейік! — Давайте уйдём)
🔹 пожелание (Келсін! — Пусть придёт)

📌 Окончания различаются по лицам, числу и степени вежливости.
👥 2-ЖАҚ ЖЕКЕ / 2 ЛИЦО, ЕД. ЧИСЛО (СЕН)
Форма: основа глагола
🔹 Кел! — Иди!
🔹 Оқы! — Читай!
🔹 Жаз! — Пиши!

👥 2-ЖАҚ КӨПШЕ / 2 ЛИЦО, МН. ЧИСЛО (СЕНДЕР)
Суффикс: –ңдар / –ңдер
(–ңдар после твёрдых гласных, –ңдер после мягких)
🔹 Келіңдер! — Идите!
🔹 Тыңдаңдар! — Слушайте!
🔹 Жазыңдар! — Пишите!

👥 2-ЖАҚ СЫПАЙЫ / 2 ЛИЦО, ЕД. ЧИСЛО, ВЕЖЛ. (СІЗ)
Суффикс: –ңыз / –ңіз
(по гармонии гласных)
🔹 Келіңіз! — Придите!
🔹 Отырыңыз! — Садитесь!
🔹 Жазыңыз! — Напишите!

👥 2-ЖАҚ СЫПАЙЫ КӨПШЕ / ВЕЖЛ. МН. ЧИСЛО (СІЗДЕР)
Суффикс: –ңыздар / –ңіздер
🔹 Келіңіздер! — Придите!
🔹 Тыңдаңыздар! — Слушайте!
🔹 Барыңыздар! — Идите!

👥 3-ЖАҚ / 3 ЛИЦО (ОЛ /ОЛАР)
Суффикс: –сын / –сін
(–сын после твёрдых гласных, –сін после мягких)
🔹 Келсін. — Пусть придёт.
🔹 Болсын. — Пусть будет.
🔹 Кездессін. — Пусть встретятся.
🔹 Айтсын. — Пусть скажет.

👥 1-ЖАҚ КӨПШЕ / 1 ЛИЦО, МН. ЧИСЛО (БІЗ)
Суффикс: –йық / –йік
(–йық после твёрдых гласных, –йік после мягких)
🔹 Барайық! — Давайте пойдём!
🔹 Бастайық! — Давайте начнём!
🔹 Тыңдайық! — Давайте послушаем!

🧶 ҚОСЫМША / ДОПОЛНИТЕЛЬНО
🔹 Мягкое побуждение: –шы / –ші
Айтшы! — Ну скажи!
Келші! — Ну приди!

🔹 Отрицательная форма:
Барма! — Не иди!
Келмеңдер! — Не приходите!
Айтпаңыз! — Не говорите!

📌 ҚОРЫТЫНДЫ / ИТОГО
🔹 1 л. мн. ч. — –йық / –йік
🔹 2 л. ед. ч. — основа
🔹 2 л. мн. ч. — –ңдар / –ңдер
🔹 2 л. вежл. ед. — –ңыз / –ңіз
🔹 2 л. вежл. мн. — –ңыздар / –ңіздер
🔹 3 л. — –сын / –сін


📅 51-КҮН / 51-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

🛍 АРТЫҚ ЗАТТАРДАН ҚАЛАЙ ҚҰТЫЛУҒА БОЛАДЫ: САТУ КЕРЕК ПЕ, ӘЛДЕ ТАРАТУ МА?
КАК ПОПРОЩАТЬСЯ С ЛИШНИМИ ВЕЩАМИ: ПРОДАТЬ ИЛИ РАЗДАТЬ?

📌 Глагол дня: сату – продавать

Уақыт өте келе әркімде артық заттар жиналады. Бірақ қайсысы дұрыс: сату ма, әлде тарату ма?
Со временем у каждого из нас накапливаются ненужные вещи, но что лучше: продать их или раздать?

Егер уақытың аз болса, бірдеңе тарату тез болады әрі өзіңе жақсы сезім сыйлайды - себебі біреуге көмектестім деп ойлайсың.
Если у вас мало времени, раздача - это быстрее и приносит внутреннее удовлетворение - потому что вы чувствуете, что помогли кому-то.

Егер заттар жақсы күйде болса, оларды сатып, аздап табыс табуға болады.
Если вещи в хорошем состоянии, можно немного заработать, продав их.

Сату белгілі бір күш пен төзімділікті талап етеді: жақсы суреттер түсіру, сипаттама жазу және сатып алушы табу қажет.
Продажа требует усилий и терпения: нужно сделать хорошие фотографии, написать описание и найти покупателя.

Бұл уақыт пен күшті алса да, мұндай іспен айналысу пайдалы - сіз әртүрлі дағдыларды дамытасыз: сөйлесу, сату, мәтін жазу, безендіру.
Хотя это отнимает ваше время и силы, такая деятельность полезна - вы развиваете различные навыки: коммуникацию, продажу, написание текстов, оформление.

Егер бұл үдеріс сізге қиын болып көрінсе, ұялмаңыз, жай ғана беріп жіберіңіз.
Если этот процесс кажется вам сложным - не стесняйтесь, просто отдайте.

Ең бастысы - артық дүниеден арылып, өміріңізді жеңілдету және оны жайлы ету.
Главное - избавиться от лишнего, упростить свою жизнь и сделать её комфортнее.

📘 ГРАММАТИКА: ШАРТТЫ РАЙ + БҰЙРЫҚ РАЙ
(Условное наклонение + повелительное наклонение)

🧩 Пример из текста:
Егер бұл үдеріс сізге қиын болып көрінсе, ұялмаңыз, жай ғана беріп жіберіңіз.
Если этот процесс кажется вам сложным - не стесняйтесь, просто отдайте.

📌 Это конструкция, где в первой части ставится условие (если...), а во второй — побуждение к действию (сделай...).

🛠 Құрылымы / Схема образования:
Егер + [основа глагола + -са/-се] + ..., [повелительное наклонение]

👉 Егер шарты (если) → глагол в шартты рай:
болса, келсе, түсінбесе, қиын болып көрінсе

👉 Бұйрық (повеление) → глагол в бұйрық рай (повелительное):
айт, кел, бер, көмектесіңіз, жасама

✅ Примеры: Егер ерте тұрсаң, көп нәрсеге үлгересің.
Если встанешь рано - многое успеешь.
Егер жол жабық болса, басқа бағыт таңда.
Если дорога перекрыта - выбери другой маршрут.
Егер түсінбесең, мұғалімнен сұра.
Если не поймёшь - спроси у учителя.
Егер ауырып қалсаңыз, міндетті түрде дәрігерге барыңыз.
Если вы заболеете - обязательно сходите к врачу.
Егер көмектескің келсе, қазір баста.
Если хочешь помочь - начни сейчас.
Егер ауа райы нашар болса, үйде қал.
Если погода будет плохой - останься дома.
Егер шаршасаң, демалып ал.
Если устанешь - отдохни.
Егер қателессең, қорықпа, қайтадан әрекет ет.
Если ошибёшься - не бойся, попробуй снова.


📅 52-КҮН / 52-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

🤧 ЖӨТЕЛ ДЕГЕНІМІЗ НЕ?
ЧТО ТАКОЕ КАШЕЛЬ?

📌 Глагол дня: жөтелу – кашлять

Жөтел — ағзаның қорғаныс реакциясы.
Кашель — это защитная реакция организма.

Тамаққа немесе өкпеге шаң, түтін, микроб не шырыш түссе, ағза оларды жөтел арқылы сыртқа шығарады.
Если в горло или лёгкие попадает пыль, дым, микробы или слизь, организм выталкивает их наружу с помощью кашля.

Бұл — табиғи әрі пайдалы рефлекс.
Это естественный и полезный рефлекс.

Жөтелген кезде ауа өкпеден сағатына 160 (жүз алпыс) шақырым жылдамдықпен шығады!
При кашле воздух вырывается из лёгких со скоростью 160 км в час!

Бұл — тас жолмен келе жатқан көліктің жылдамдығындай.
Это примерно как скорость автомобиля на шоссе.

Неліктен біз жөтелеміз?
Почему мы кашляем?

Жөтелдің себептері көп: тұмау, аллергия, құрғақ ауа, шылым шегу, асқазан қышқылы немесе түрлі инфекциялар.
Причин кашля много: простуда, аллергия, сухой воздух, курение, желудочная кислота или разные инфекции.

Мұның бәрі тыныс жолдарын тітіркендіреді.
Все это раздражает дыхательные пути.

Түнде жөтел күшеюі мүмкін.
Ночью кашель может усиливаться.

Адам жатқан кезде шырыш төменге ағып, жөтел үдей түседі.
Когда человек ложится, слизь стекает вниз, и кашель становится сильнее.

Ұзаққа созылған жөтел астма, бронхит, пневмония немесе басқа да аурулардың белгісі болуы мүмкін.
Затянувшийся кашель может быть признаком астмы, бронхита, пневмонии или других заболеваний.

Ондай жағдайда міндетті түрде дәрігерге қаралу керек.
В таком случае обязательно нужно обратиться к врачу.

📘 ГРАММАТИКА: СЛОЖНЫЕ ГЛАГОЛЫ С «ТҮСУ» КАК ВСПОМОГАТЕЛЬНЫМ

🧩 ПРИМЕР ИЗ ТЕКСТА:
Жөтел үдей түсуі мүмкін.
Кашель может усиливаться.

Здесь глагол үдеу (усиливаться) + түсу → үдей түсу = впадать во что-то, усилиться резко, стать ещё сильнее.
📌 Когда глаголу добавляется түсу как вспомогательный, он образует күрделі етістік (сложный глагол), который придаёт основному действию:

✅ Падение вниз, впадение.
✅ нарастание / стремительность погружения

📖 Буквально: түсу = падать, спускаться, снижаться, опускаться
Во вспомогательной роли: придаёт действию резкое погружение, усиление, эмоциональную окраску
➡️ похоже на русские приставки: упасть, впасть, сорваться, обрушиться

🧩 ПРИМЕРЫ С «ТҮСУ»
күлу — смеяться → күліп түсу — резко засмеяться
айту — говорить, сказать → айтып түсу — выпалить, резко сказать
үдеу — усиливаться → үдей түсу — усилиться, нарасти
кірісу — браться → кірісіп түсу — энергично взяться
секіру — прыгать → секіріп түсу — спрыгнуть вниз
құлдилау — снижаться, падать → құлдилап түсу — резко обвалиться
шабу — нападать → шауып түсу — налететь, ворваться
айқайлау — кричать → айқайлап түсу — закричать
жүгіру — бегать, бежать → жүгіріп түсу — подбежать, прибежать
шабуылдау — атаковать → шабуылдап түсу — резко напасть
шешу — решать → шешіп түсу — быстро принять решение
құлау — падать → құлап түсу — рухнуть, свалиться
ұшу — летать → ұшып түсу — слететь вниз, резко упасть
сүңгу — нырять → сүңгіп түсу — резко нырнуть


📅 53-КҮН / 53-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

🛫 НЕГЕ КЕЙ АДАМДАР ҰШУДАН ҚАТТЫ ҚОРҚАДЫ ЖӘНЕ БҰЛ ҚОРҚЫНЫШТЫ ҚАЛАЙ ЖЕҢУГЕ БОЛАДЫ?
ПОЧЕМУ НЕКОТОРЫЕ ЛЮДИ СИЛЬНО БОЯТСЯ ЛЕТАТЬ — И КАК ПОБЕДИТЬ ЭТОТ СТРАХ?

📌 Глагол дня: ұшу – летать

Кейбір адамдарда ұшудан қорқу болады, бұл — аэрофобия деп аталады.
У некоторых людей есть страх перед полётами, это называется аэрофобией.

Неден қорқады?
Чего боятся?

Бақылауды жоғалту. Жағдайды басқара алмау мен ұшақтан шыға алмау қорқыныш туғызады.
Потеря контроля. Невозможность управлять ситуацией и покинуть самолёт вызывает страх.

Биіктік пен апаттан қорқу. Ұшақ биікте ұшады және ауа райына, техникаға тәуелді болады. Шу мен турбуленттілік те әсер етеді.
Страх высоты и катастроф. Самолёт летит высоко и зависит от погоды и техники. Шум и турбулентность тоже влияют.

Белгісіздік. «Бұл қалай ұшады?», «Бірдеңе бұзылса ше?» деген ойлар да адамды мазалайды.
Неизвестность. Мысли вроде «Как это вообще летит?» или «А что, если что-то сломается?» тревожат.

Не көмектесе алады?
Что может помочь?

Назарды басқаға аудару: кітап, подкаст, музыка немесе әңгімелесу.
Отвлечь внимание: книга, подкаст, музыка или разговор.

Денені бос ұстау. Бұлшықеттерді босатып миға қауіп жоқ деген белгі бергенде қорқыныш азаяды.
Расслабление тела. Удержание мышц в расслабленном состоянии подаёт мозгу сигнал, что нет опасности, и уменьшает страх.

Арақ-шарап пен дәрілерден аулақ болу. Олар уақытша көмектесуі мүмкін, бірақ кейін қорқыныш күштірек бола бастауы мүмкін.
Избегать алкоголя и таблеток. Они помогают временно, но позже страх может вернуться ещё сильнее.

📘 ГРАММАТИКА: НЕСОВПАДЕНИЕ ПАДЕЖЕЙ В РУССКОМ И КАЗАХСКОМ ЯЗЫКЕ

🧩 Два примера из текста:
Кейбір адамдарда ұшудан қорқу болады
У некоторых людей есть страх перед полётами

📌 В русском: бояться чего? (родительный) В казахском: неден қорқу? → бояться от чего, или страх от чего → шығыс септік (исходный)
📝 Логика: страх исходит от объекта, поэтому «от чего».

Ұшақ ауа райына, техникаға тәуелді болады
Самолёт зависит от погоды и техники

📌 В русском: зависеть от кого/чего? (родительный) В казахском: кімге/неге тәуелді? → зависеть к кому/чему, зависимость к чему → барыс септік (дательный)
📝 Логика: зависимость направлена к объекту, поэтому «к чему».

🧩 ПРИМЕРЫ:
Иттен қорқамын. – Боюсь собаку.
Биіктіктен қорықпа. – Не бойся высоты.
Аурудан қорқу – табиғи. – Бояться болезни естественно.
Бала ата-анасына тәуелді. – Ребёнок зависит от родителей.
Диқандар ауа райына тәуелді. – Земледельцы зависят от погоды.
Елдің экономикасы шикізатқа тәуелді. – Экономика страны зависит от сырья.


📅 54-КҮН / 54-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

🎓 «БАСҚАЛАРДЫ ҮЙРЕТУ АРҚЫЛЫ БІЗ ӨЗІМІЗ ДЕ ҮЙРЕНЕМІЗ.» – СЕНЕКА
«ОБУЧАЯ ДРУГИХ, МЫ ОБУЧАЕМСЯ САМИ.» – СЕНЕКА

📌 Глагол дня: үйрету – обучать

Сіз «шәкірт әсері» туралы естідіңіз бе? Бұл ұғым бойынша, адам біреуге тақырыпты түсіндірген кезде, өзі де оны жақсырақ меңгереді.
Вы слышали об «эффекте подопечного»? Согласно этому понятию, когда человек объясняет тему другому, он сам усваивает её лучше.

Басқаларға түсіндіруге дайындалу — ойыңды реттеуге және білімдегі олқылықтарды анықтауға көмектеседі.
Подготовка к объяснению помогает упорядочить мысли и выявить пробелы в знаниях.

Ал түсіндірудің өзі — түсінігіңді тереңдетіп, есте сақтау қабілетіңді нығайтады.
А сам процесс объяснения углубляет понимание и укрепляет память.

Ғалымдардың айтуынша, біреуді үйрету керек деген ойдың өзі мотивация мен зейінді арттырады.
По словам учёных, уже само ожидание того, что придётся кого-то учить, усиливает мотивацию и внимание.

Өз бетіңмен оқыған кездегі ең қиын әрекет — тапсырмаларды орындау.
Когда учишься сам, самое трудное — делать задания.

Ал егер тапсырманы досыңа түсіндіріп көрсең, қызығушылық пен зейін күрт артады.
Но если попытаться объяснить задания другу, интерес и вовлечённость резко возрастают.

Сонымен қатар, басқалармен біліммен бөлісу арқылы біз өзіміздің сөйлеу және көшбасшылық қабілеттерімізді де дамытамыз.
Кроме того, делясь знаниями с другими, мы развиваем свои навыки общения и лидерства.

Ал енді тек оқып қана қоймай, оқығаныңды басқалармен бөлісуге дайынсың ба?
Ну что, ты готов не просто читать, а делиться прочитанным с другими?

📘 ГРАММАТИКА: ИНФИНИТИВ В БАРЫС СЕПТІГІ (–ҒА/–ГЕ) КАК ФОРМА ЦЕЛИ С ДРУГИМ ГЛАГОЛОМ

🧩 Пример из текста:
Басқаларға түсіндіруге дайындалу — ойыңды реттеуге және білімдегі олқылықтарды анықтауға көмектеседі.
Подготовка к объяснению помогает упорядочить мысли и выявить пробелы в знаниях.

📌 Здесь:
- реттеуге көмектеседі → помогает упорядочить
- анықтауға көмектеседі → помогает выявить

📝 Форма инфинитива + –ға/–ге (барыс септік) показывает, для чего / с какой целью совершается другое действие.

🛠 [Глагол1 + –ға/–ге] + Глагол2
= Глагол2 помогает / нужен / выполняется, чтобы сделать Глагол1

✅ Примеры:
Алматыға оқуға келдім.
Я приехал в Алматы (Глагол2: келдім), чтобы учиться (Глагол1: оқу).
Кітап жаңа сөздерді есте сақтауға көмектеседі.
Книга помогает (Глагол2: көмектеседі) запомнить новые слова (Глагол1: есте сақтау).
Жақсы түсінуге көп оқу керек.
Нужно много читать (Глагол2: оқу керек), чтобы хорошо понять (Глагол1: түсіну).
Бұл бағдарлама тілді үйренуге арналған.
Эта программа предназначена (Глагол2: арналған), чтобы выучить язык (Глагол1: үйрену).
Мұнда суретке түсуге болады.
Здесь можно (Глагол2: болады) сфотографироваться (Глагол1: суретке түсу).


📅 55-КҮН / 55-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

🌟 5 СЕБЕП: НЕЛІКТЕН БІРЕУДІ МАҚТАУ КЕРЕК?
5 ПРИЧИН: ПОЧЕМУ СТОИТ ХВАЛИТЬ ДРУГИХ?

📌 Глагол дня: мақтау – хвалить

Біреуді мақтау — кішкентай әрекет, бірақ ол адамға үлкен өзгеріс әкеледі.
Похвалить кого-то — это маленькое действие, но оно приносит большие перемены.

Біріншіден, айтылған мақтау сөзі өз көңіл-күйіңізді де көтереді.
Во-первых, произнесённая похвала поднимает настроение и вам самому.

Бұл — игі іс жасау арқылы ішкі қуатты арттырудың жолы.
Это способ увеличить внутреннюю энергию через доброе дело.

Екіншіден, мақтау – алғыс білдірудің бір түрі.
Во-вторых, похвала — это форма выражения благодарности.

Айналаңыздағы адамдардың еңбегін бағалай отырып, сіз өзіңіздің өмірге деген көзқарасыңызды да жақсартасыз.
Оценивая труд окружающих, вы улучшаете и своё отношение к жизни.

Үшіншіден, жиі мақтау айту — адамдар арасындағы қарым-қатынасты нығайтады.
В-третьих, частая похвала укрепляет отношения между людьми.

Төртіншіден, ол күйзеліске қарсы тұру қабілетін арттырады, себебі жылы сөздер жағымды эмоциялар тудырады.
В-четвёртых, она повышает устойчивость к стрессу, ведь тёплые слова вызывают положительные эмоции.

Бесіншіден, мақтау айналаға жағымды энергия таратады.
В-пятых, похвала распространяет позитивную энергию.

Бір адамға айтқан жылы сөзіңіз бүкіл ортаға әсер етуі мүмкін.
Ваши добрые слова в адрес одного человека могут повлиять на всю обстановку вокруг.

Сондықтан шын жүректен мақтап үйренейік.
Поэтому давайте учиться искренне хвалить.

📘 ГРАММАТИКА: КАУЗАТИВНЫЕ ГЛАГОЛЫ С ПРИНУДИТЕЛЬНЫМ ЗАЛОГОМ

🧩 Примеры из текста:
- тудырады (туу → тудыр- → вызывать)
- арттырады (арту → арттыр- → увеличивать)

📌 Оба глагола образованы каузативными суффиксами.
📝 Каузативный залог показывает, что действие совершается по воле или через посредничество другого лица. Действие из «само происходит» превращается в «кто-то заставляет сделать».
🛠 НЕПЕРЕХОДНЫЙ ГЛАГОЛ + каузативный суффикс → ПЕРЕХОДНЫЙ (каузативный) ГЛАГОЛ

Каузативные суффиксы:
1️⃣ -дыр/-дір/-тыр/-тір (Если глагол оканчивается на гласную)
2️⃣ -ғыз/-гіз/-қыз/-кіз (Если глагол оканчивается на согласную)
3️⃣ -т (в т.ч. с фонетическим изменением основы)

📖 Примеры:
✅ дыр/-дір/-тыр/-тір
туу → тудыр- → тудырады (рождаться → вызывает)
арту → арттыр- → арттырады (увеличиваться → увеличивает)
жазу → жаздыр- → жаздырды (писать → заставил писать)
ашу → аштыр- → аштырды (открываться → заставил открыть)
✅ ғыз/-гіз/-қыз/-кіз
бару → барғыз- → барғызды (идти → заставил пойти)
айту → айтқыз- → айтқызды (сказать → заставил сказать)
жүру → жүргіз- → жүргізді (идти → провёл, вёл, руководил)
беру → бергіз- → бергізді (давать → заставил дать)
✅ т
оқу → оқыт- → оқытты (учиться → обучил, научил)
көбею → көбейт- → көбейтті (увеличиваться → увеличил, умножил)
азаю → азайт- → азайтты (уменьшаться → уменьшил, сократил, снизил)
көру → көрсет- → көрсетті (видеть → показал, продемонстрировал)


📅 56-КҮН / 56-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

🌱 ӘДЕТ ҚАЛАЙ ҚАЛЫПТАСАДЫ НЕМЕСЕ ӨМІРДІ ӨЗГЕРТУ ТЕОРИЯСЫ
КАК ФОРМИРУЮТСЯ ПРИВЫЧКИ, ИЛИ ТЕОРИЯ ИЗМЕНЕНИЯ ЖИЗНИ

📌 Глагол дня: бастау – начинать

Джеймс Клирдің «Atomic Habits» кітабы үлкен өзгеріс — кішкентай әрекеттен басталатынын үйретеді.
Книга Джеймса Клира «Атомные привычки» учит: большие перемены начинаются с маленьких действий.

Үлкен нәтижеге ұмтылудың орнына жүйеге көңіл бөлу дұрыс.
Вместо того чтобы гнаться за большим результатом, лучше сосредоточиться на системе.

Әдет — бір рет ғана күш салып орындау емес, күнделікті тәжірибе.
Привычка — это не разовое усилие, а ежедневная практика.

Ол жүйенің қозғаушы күші болып танылады.
Она является двигателем системы.

Басты ой: егер күн сайын небәрі 1% (бір пайызға) алға жылжысақ, уақыт өте келе нәтижесі зор болады.
Главная мысль: если каждый день улучшаться хотя бы на 1%, со временем результат будет огромным.

Сондықтан, кішігірім бірақ пайдалы әдеттерді қалыптастыра отырып, біз үлкен нәтижеге жетеміз.
Поэтому, прививая маленькие, но полезные привычки, мы достигаем большого результата.

Жаңа әдет қалыптасуы үшін төрт шарт керек: ол анықтылық, тартымдылық, қарапайым және қанағаттандырарлықтай болуы тиіс.
Чтобы новая привычка прижилась, нужны четыре условия: она должна быть очевидной, привлекательной, простой и приносящей удовлетворение.

Мысалы, оқуды бастағың келе ме? Кітапты көзге көрінер жерге қой, күніне бір беттен оқы және бұл әрекетті ынтамен жаса.
Например, хочешь начать читать? Положи книгу на видное место, читай по одной странице в день — и наслаждайся этим процессом.

📘 ГРАММАТИКА: Спряжение глагола «БАСТАУ» по временам и лицам

📝 Давайте разберём, как спрягается глагол «бастау» (начинать).
Формы образуются с помощью личных окончаний (–мын, –сың, –сыз...) и вспомогательных слов (жатыр, жоқ и др.).

🔷 БУДУЩЕЕ / НЕОПРЕДЕЛЁННОЕ ВРЕМЯ
Мен бастаймын (Я начну, начинаю) / бастамаймын (Я не начну, не начинаю) / бастаймын ба? (Я начну?)
Сен (Ты) бастайсың / бастамайсың / бастайсың ба?
Сіз (Вы) бастайсыз / бастамайсыз / бастайсыз ба?
Біз (Мы) бастаймыз / бастамаймыз / бастаймыз ба?
Сендер (Вы - ровесники) бастайсыңдар / бастамайсыңдар / бастайсыңдар ма?
Сіздер (Вы - уважительная форма) бастайсыздар / бастамайсыздар / бастайсыздар ма?
Ол (Он/Она) бастайды / бастамайды / бастай ма?
Олар (Они) бастайды / бастамайды / бастай ма?

🔸 НАСТОЯЩЕЕ ВРЕМЯ
Мен бастап жатырмын (Я сейчас начинаю) / бастап жатқан жоқпын / бастап жатырмын ба?
Сен бастап жатырсың / бастап жатқан жоқсың / бастап жатырсың ба?
Сіз бастап жатырсыз / бастап жатқан жоқсыз / бастап жатырсыз ба?
Біз бастап жатырмыз / бастап жатқан жоқпыз / бастап жатырмыз ба?
Сендер бастап жатырсыңдар / бастап жатқан жоқсыңдар / бастап жатырсыңдар ма?
Сіздер бастап жатырсыздар / бастап жатқан жоқсыздар / бастап жатырсыздар ма?
Ол бастап жатыр / бастап жатқан жоқ / бастап жатыр ма?
Олар бастап жатыр / бастап жатқан жоқ / бастап жатыр ма?

▪️ ПРОШЕДШЕЕ ВРЕМЯ
Мен бастадым (Я начал) / бастаған жоқпын / бастадым ба?
Сен бастадың / бастаған жоқсың / бастадың ба?
Сіз бастадыңыз / бастаған жоқсыз / бастадыңыз ба?
Біз бастадық / бастаған жоқпыз / бастадық па?
Сендер бастадыңдар / бастаған жоқсыңдар / бастадыңдар ма?
Сіздер бастадыңыздар / бастаған жоқсыздар / бастадыңыздар ма?
Ол бастады / бастаған жоқ / бастады ма?
Олар бастады / бастаған жоқ / бастады ма?


📅 57-КҮН / 57-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

⚖️ ЫСЫРАПШЫЛДЫҚ ПЕН АРТЫҚ ҮНЕМДЕУДІҢ АРАСЫНДА ҚАЛАЙ ТЕПЕ-ТЕҢДІК ТАБУҒА БОЛАДЫ?
КАК НАЙТИ РАВНОВЕСИЕ МЕЖДУ РАСТОЧИТЕЛЬСТВОМ И ЧРЕЗМЕРНОЙ ЭКОНОМИЕЙ?

📌 Глагол дня: үнемдеу – экономить

"Өмірден ләззат алу" мен "бәрін жинау берудің" арасында тепе-теңдік бар – ол қаржыны дұрыс басқару.
Между «наслаждением жизнью» и «собиранием всего» есть золотая середина – это правильное управление финансами.

Бұл үшін қаржыгер болудың қажеті жоқ.
Для этого не нужно быть финансистом.

Ең бастысы – саналы болу.
Главное — быть осознанным.

Егер барлық ақшаңды бірден жұмсасаң — сенің қаржылық қорғанысың болмай қалады.
Если потратишь все деньги сразу — не будет подушки безопасности.

Ал бәрінен бас тартсаң – өмірдің қуанышы жоғалады.
А если откажешься от всего — исчезнет радость жизни.

Шешімі қандай?
Какой выход?

Мысалы, табысты үшке бөлу: 50% (елу пайыз) – қажетті шығындарға, 30% (отыз пайыз) – қалаған нәрселерге, 20% (жиырма пайыз) – жинақтауға.
Например, делить доход на три части: 50% — обязательные расходы, 30% — желания, 20% — сбережения.

Әр апта сайын кофеге, киноға, өзіңе сыйлыққа деп кішкентай «қуаныш қоры» ретінде ақша жинап көр.
Попробуй каждую неделю формировать маленький «фонд удовольствий»: кофе, кино, подарок себе.

Осылайша сен бақылаусыз шығындардан аулақ боласың.
Так ты избежишь неконтролируемых трат.

Ең бастысы — үнемдеу сені қыспаққа алмауы керек.
Самое главное — экономия не должна давить на тебя.

Болмаса бұл енді үнемдеу емес, өзіңді шектеу болады.
Иначе это уже не экономия, а ограничение себя.

Нағыз тепе-теңдік — бүгінмен өмір сүре отырып, болашақты ойлау.
Истинный баланс — жить сегодня и заботиться о будущем.

Өмір сүруге тұрарлық нәрсеге назар аударып, соның айналасына оқиғалар мен жоспарлар құра отырып, өмір сүруге кедергі келтіретін нәрселердің әсерін азайтасың.
Фокусируясь на том, ради чего стоит жить, создавая вокруг этого события и планы, ты уменьшаешь влияние того, что мешает тебе жить.

📘 ГРАММАТИКА: ПОСЛЕЛОГ «ҮШІН»

🧩 Пример из текста:
Бұл үшін қаржыгер болудың қажеті жоқ.
Для этого не нужно быть финансистом.

📌 Үшін переводится как «для», «ради», «из‑за».

📝 Это послелог (в казахском языке послелоги ставятся после слова, к которому относятся).
- Используется для выражения цели, причины или назначения.

👉 Где используется:
Цель: Оқу үшін кітап алдым – Купил книгу для учёбы
Назначение: Балалар үшін ойыншық әкелдім – Принёс игрушку для детей
Причина: Сен үшін уайымдаймын – Волнуюсь из‑за тебя

🛠 Схема построения
[Слово / местоимение] + ҮШІН + [основная часть предложения]

1️⃣ Существительное/местоимение + үшін
Мен үшін – для меня
Дос үшін – для друга

2️⃣ Инфинитив (глагол+у) + үшін
Оқу үшін – для учёбы (чтобы учиться)
Көру үшін – чтобы увидеть

3️⃣ Может стоять в начале предложения как ввод:
Бұл үшін – для этого
Сондықтан үшін – поэтому, ради этого

📖 Примеры в предложениях: Мен сен үшін келдім.
Я пришёл ради тебя.
Оқу үшін кітап сатып алдым.
Купил книгу для учёбы.
Бұл жұмыс үшін көп уақыт керек.
Для этой работы нужно много времени.
Балалар үшін ойыншық әкелді.
Принёс игрушки для детей.
Сен үшін уайымдадым.
Я волновался из‑за тебя.
Бақыт үшін күресу керек.
Нужно бороться за счастье.


📅 58-КҮН / 58-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

🧠 НЕЛІКТЕН БІЗ ҮНЕМІ КӨП УАЙЫМДАЙМЫЗ?
ПОЧЕМУ МЫ ПОСТОЯННО ПЕРЕЖИВАЕМ БОЛЬШЕ, ЧЕМ НУЖНО?

📌 Глагол дня: уайымдау – переживать

Мидың басты міндеті – қауіптен қорғау.
Основная задача мозга — защищать от опасности.

Сол себепті ми белгісіздікті қауіппен шатастырып, адам қаласа да, қаламаса да, мазасыздық тудырады.
Поэтому он путает неопределённость с опасностью и вызывает тревогу — хочет того человек или нет.

Мазасыздықтың айласы міне осында: біз болашаққа қатысты анық емес ойды шынайы қауіп сияқты қабылдаймыз.
Вот в чём уловка тревоги: мы воспринимаем неясную мысль о будущем как реальную угрозу.

Ғылыми тұрғыдан алғанда, мұны миндалина деп аталатын мидың бөлігі басқарады.
С научной точки зрения, за это отвечает участок мозга под названием миндалина.

Ол қауіпке адам түсініп үлгермей-ақ жылдам жауап береді.
Он быстро реагирует на угрозу ещё до осознания.

Ал іс жүзінде, «Мүмкін...» деген ойдан басталған әрбір ой мазасыздық шеңберін туғызады.
А на практике, каждая мысль, начинающаяся с «А вдруг...», запускает круг тревоги.

Не істеу керек?
Что делать?

Мазасыздықты мойында: «Иә, бұл менің мазасыз ойым», оны «Жағдай» деп емес, «Ой» деп ата.
Признай тревогу: «Да, это моя тревожная мысль», смени её название с “Ситуация” на “Мысль”.

Әзілмен қара: осы ойды күлкілі әрі оғаш жағдайға дейін жеткіз, сонда ол сенің көңіліңе әсер етуді тоқтатады.
Посмотри с юмором: доведи эту идею до смешного абсурда, и она перестанет влиять.

Сыртқа шық, ештеңе жасамай, мазасыздықтан арылып, нақты талдау жаса.
Выйди наружу, ничего не делай, отпусти тревогу и проанализируй ситуацию трезво.

📘 ГРАММАТИКА: ПРИЧИННО‑СЛЕДСТВЕННЫЕ КОНСТРУКЦИИ

🧩 Пример из текста:
Сол себепті ми белгісіздікті қауіппен шатастырып, адам қаласа да, қаламаса да, мазасыздық тудырады.
Поэтому мозг путает неопределённость с опасностью и вызывает тревогу — хочет того человек или нет.
👆Здесь «Сол себепті» создаёт причинно‑следственную связь.

🤔 А как ещё в казахском языке выражаются причинно‑следственные конструкции?

1️⃣ Себеп–салдарлық жалғаулықтар (союзы)
✅ Себебі — по причине того, что, потому что
Мен бармадым, себебі ауырып қалдым.
Я не пошёл, потому что заболел.
✅ Өйткені — так как
Мен үйде болдым, өйткені қонақ күтіп алдым.
Я был дома, так как ждал гостей.
✅ Сол себепті — поэтому
Күн суық болды, сол себепті біз шықпадық.
Было холодно, поэтому мы не вышли.
✅ Сондықтан — поэтому, из-за этого
Жаңбыр жауды, сондықтан сабақ болмады.
Пошёл дождь, поэтому урока не было.

2️⃣ Себептік септеуліктер. Причинные послелоги.
Эти выражения уточняют причину или результат:
✅ –ның арқасында — благодаря
Достарының арқасында ол оқуға түсті.
Благодаря друзьям он поступил.
✅ –ның кесірінен — из-за (негативный оттенок)
Қателіктің кесірінен жұмыс тоқтады.
Из-за ошибки работа остановилась.
✅ –ның салдарынан — вследствие
Дауылдың салдарынан үйлер қирады.
Вследствие бури дома разрушились.

3️⃣ Деепричастия
Иногда деепричастие –ып/-іп/-п создаёт оттенок причины: действие вызывает другое.
✅ Артық сөйлеп, досымды ренжітіп алдым.
Сказав лишнее, обидел друга.
✅ Кешігіп, сабақты өткізіп алды.
Опоздав, пропустил урок.

4️⃣ Причинные придаточные с конструкцией –ғандықтан / –гендіктен
Эта форма указывает на причину совершения действия.
✅ Суық болғандықтан, біз үйде отырдық.
Так как было холодно, мы сидели дома.
✅ Кешіккендіктен, пойызды өткізіп алдым.
Поскольку опоздал, пропустил поезд.

5️⃣ Конструкция –ған соң / –ген соң (после того как, из-за того что)
✅ Ауырған соң, сабаққа бара алмадым.
Так как заболел (после того как заболел), не смог пойти на урок.
✅ Жаңбыр жауған соң, дала балшық болып кетті.
После дождя (из-за того что пошёл дождь) улица стала грязной.


📅 59-КҮН / 59-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

🎁 СЫЙЛЫҚТЫ ҚАЛАЙ ДҰРЫС БЕРУ КЕРЕК
КАК ПРАВИЛЬНО ДАРИТЬ ПОДАРКИ

📌 Глагол дня: сыйлау – дарить

Сыйлықтың құндылығы бағасымен емес, адамға сыйлайтын көңіл күйімен өлшенеді.
Ценность подарка измеряется не ценой, а эмоцией, которую он вызывает.

Гари Чэпмен „Махаббаттың бес тілі“ кітабында кей адамдар үшін сыйлық – сүйіспеншілік пен қамқорлықты сезінудің басты тәсілі екенін жазады.
Гарри Чэпмен в книге «Пять языков любви» пишет, что для некоторых людей подарки – главный способ почувствовать любовь и заботу.

Сыйлық – көңіл бөлудің белгісі: „Мен сені ойладым, сен маған қымбатсың.“
Подарок – знак внимания: «Я думал о тебе, ты дорог мне».

Ерекше мағынасы бар қарапайым кәдесый қымбат заттан да қымбат болуы мүмкін.
Простой сувенир с особым смыслом может быть дороже дорогой вещи.

Сыйлық – бұл тек зат қана емес, сонымен қатар әсер: бірге түскі ас, серуен, билет.
Подарок – это не только вещь, но и впечатления: совместный обед, прогулка, билет.

Не сыйлау керек?
Что подарить?

Адаммен сөйлесіп, мұқият тыңдаңыз – ол өз қалауын байқаусызда айтып қояды.
Пообщайтесь с человеком и слушайте – он сам невольно расскажет о своих желаниях.

Оның үйінде, кеңсесінде, көлігінде не тұрғанына назар аударыңыз – көзге көрінетін жерде әдетте ең қымбат, ең қастерлі заттар тұрады.
Посмотрите, что стоит у него дома, в офисе, в машине – на видном месте обычно самое ценное.

Оның шағымдарына назар аударыңыз – оларды сыйлықпен шешуге болады.
Обращайте внимание на его жалобы – их можно решить подарком.

Сондай-ақ оның мақтайтын, таңданатын нәрселері де сыйлық идеясына айналады.
А ещё то, что он хвалит и чем восхищается, тоже подскажет идею подарка.

📘 ГРАММАТИКА: Причастия с аффиксом -атын/-етін/-йтын/-йтін

🧩 Пример из текста:
Сондай-ақ оның мақтайтын, таңданатын нәрселері де сыйлық идеясына айналады.
А ещё то, что он хвалит и чем восхищается, тоже подскажет идею подарка.
👆Здесь мақтайтын и таңданатын – это причастия (то, что он хвалит, то, чем он восхищается), которые определяют слово нәрселері (вещи).

📌 Суффиксы -атын/-етін/-йтын/-йтін превращают глагол в определение (какой? который…)

✔️ Эти причастия стоят перед существительным (как прилагательное),
✔️ обозначают действие, которое связано с этим существительным.

🛠 [основа глагола] + аффикс причастия (-атын/-етін/-йтын/-йтін)
= Получаем слово, которое отвечает на вопрос қандай? какой?

🧩 Примеры в предложениях:
Мен әрқашан тыңдайтын әнім бар.
У меня есть песня, которую я всегда слушаю.
Біз баратын жерді алдын ала белгіледік.
Мы заранее определили место, куда пойдём.
Ол сен айтатын әңгімені біледі.
Он знает историю, которую ты рассказываешь.


📅 60-КҮН / 60-Й ДЕНЬ

📹 Видео к уроку

🔄 KASPI.KZ ДҮКЕНІНДЕ ТАУАРДЫ ҚАЛАЙ АУЫСТЫРАДЫ?
КАК ПРОИСХОДИТ ЗАМЕНА ТОВАРА НА KASPI.KZ?

📌 Глагол дня: ауыстыру – менять

Жақында жұбайым Kaspi дүкеннен жаңа кесе сатып алды.
Недавно моя супруга купила новую кружку через Kaspi Магазин.

Кесені Kaspi Терминалға жеткізді.
Кружку доставили в Kaspi Терминал.

Қаптаманы ашқанда, кеседе басқа сурет бар болып шықты.
Когда она открыла упаковку, оказался другой рисунок на кружке.

Ол бірден WhatsApp-та сатушыға жазды.
Она сразу написала продавцу в WhatsApp.

— Сәлеметсіз бе! Маған басқа кесе келді, міне суреті. Ол тапсырыстағы кеседен өзгеше.
— Здравствуйте! Мне пришла другая кружка, вот фото. Она отличается от той, что была в заказе.

— Сіздің тапсырыс нөміріңіз қандай?
— Какой у вас номер заказа?

— 1234987 (Бір, екі, үш, төрт, тоғыз, сегіз, жеті).
— 1234987.

— Күтіңіз, тексеріп жатырмыз. Бұл кесенің екі түрлі сурет нұсқасы бар екен, сізге қате нұсқасы жіберілген. Біз ақшаны қайтарып бере аламыз немесе ауыстырып береміз.
— Ожидайте, проверяем. У этой кружки два варианта рисунка, вам по ошибке отправили другой. Мы можем вернуть деньги или сделать обмен.

— Маған тапсырыстағы суреті барын жеткізе аласыз ба?
— Можете доставить тот вариант с рисунком из заказа?

— Иә, әрине! Ауыстыруды рәсімдеп жатырмын. Бүгін сізге дұрыс нұсқасын жеткіземіз.
— Да, конечно! Оформляю замену. Сегодня доставим правильный вариант.

— Рақмет! Қай уақытта болады?
— Спасибо! А во сколько это будет?

— Дәл уақыты белгісіз, курьер бір сағат бұрын хабарласады.
— Точное время неизвестно, курьер свяжется за час до приезда.

— Рақмет, күтемін, жақсы күн тілеймін!
— Спасибо, буду ждать, хорошего дня!

📘 ГРАММАТИКА: КӨМЕКШІ ЕТІСТІК "АЛУ" - ВСПОМОГАТЕЛЬНЫЙ ГЛАГОЛ.

🧩 Пример из текста:
Маған тапсырыстағы суреті барын жеткізе аласыз ба?
Можете доставить тот вариант с рисунком из заказа?
👆Здесь жеткізу (доставить) + алу (мочь, суметь) образуют жеткізе алу → смочь доставить.

📄 жеткізе аласыз ба? = сможете доставить?

📌 В обычном значении алу = брать, получать. Но как вспомогательный он означает возможность, способность выполнить действие, - мочь, суметь.

🛠 ГЛАГОЛ (основа + а/е/й) + АЛУ + личное окончание
- бар + а + алады → может пойти
- көр + е + алдым → смог увидеть
- айт + а + аласың ба? → можешь сказать?

📖 Где используется
✔️ чтобы вежливо попросить что-то:
- Жеткізе аласыз ба? – Сможете доставить?
- Айта аласыз ба? – Можете сказать?

✔️ чтобы сообщить о возможности:
- Мен бара аламын. – Я могу пойти.
- Ол түсіне алады. – Он может понять.

✔️ чтобы отказать:
- Мен бара алмаймын. – Я не могу пойти.
- Түсіне алмадым. – Я не смог понять.

🧩 Примеры в предложениях:
Мен бүгін бара алмаймын.
Сегодня я не смогу пойти.
Ол бұл кітапты оқи алады.
Он может прочитать эту книгу.
Сен түсіндіре аласың ба?
Ты можешь объяснить?
Біз бәрін уақытында жеткізе аламыз.
Мы можем всё доставить вовремя.
Сіз бізге көмектесе аласыз ба?
Вы можете нам помочь?
Олар тез шешім қабылдай алады.
Они могут быстро принять решение.





© Татьяна Валяева,  2007–2025
 <<  Марафон, стр.2 Вернуться к началу Словарь  >> 

Цвета текста на сайте             Telegram-канал «Казахский язык. Просто о сложном»             kaz-tili@yandex.kz             Гостевая книга